DSCF7353

3, Umożliwienie obróbki lei licu powierzchni z jednego zamocowania i jcdnji narzedziem. dzięki ujednoliceniu promieni (rys. l.l4/>).

4    Zapewnienie swobodnej drogi wyjścia narzędzia, np. przy wykonywa*

gwintów (rys. I.I4c). szlifowaniu otworów (rys. 1.14eaT) itd.

3. Unikanie wierceni a otworów w ściankach skośnych, np. przez narlan* kształtu umożliwiającego prostopadle wejście i wyjście wiertła (rys. 1-14r|.

6.    Unikanie otworów wymagających stosowania bardzo długich wierteł.

7.    Dobieranie odpowiedniej chropowatości powierzchni w zależności od •» ranków pracy (np. małą chropowatość powinny mieć powierzchnie współ pracujące: czopa i panewki, prowadnice, dokładne gwinty).

Kształtowanie części z tworzyw sztucznych. Rozwój tworzyw sztucznych oraz uzyskiwanie tworzy w o coraz lepszych własnościach (m.in. wytrzymałoś ciowych) powoduje, że są one coraz częściej stosowane jako materiał na części maszyn.

Z tworzyw sztucznych wykonuje sic w zasadzie mniej odpowiedzialne części maszyn, części elektrotechniczne, uchwyty narzędzi itp. Niektóre gatunki tworzyw o wyższych własnościach wytrzymałościowych są stosowane na tuleje łożysko*, koła zębate itd.. 3 więc na części, którym są stawiane dość wysokie wymagania.

Części maszyn z tworzyw sztucznych wykonuje się najczęściej na goiowo. prasując je pod odpowiednim ciśnieniem i w odpo w iedn i ej temperaturze w ma-talowych formach. Kształty tych części zależą zatem głównie od możliwości wykonania odpowiedniej formy. Podczas projektów an i a kształtów części z tworzyw sztucznych należy uwzględnić niekóre zasady dotyczące kształtowani* odlewów i odkuwelc. np.:

- zastosować pochylenia ścianek w celu ułatwienia wyjmowania części z form.

- rowkować powierzchnie równoległe do osi symetrii, będącej jednocześnie

kierunkiem prasowania itd.

W przypadku stosowania części metalowych w postaci wkładek w przedmiotach z tworzyw sztucznych (np. tulejek, nakrętek, wkrętów) kształt tych wkładek powinien umożliwiać ich unieruchomienie w tworzywie.

1.8. Tolerancje i pasowania w budowie maszyn

Wiadomości ogólne. Podczas planowania dokładności wykonania* części ma^yyn należy uwzględniać warunki ich współpracy oraz zamienność części-Warunki współpracy są określone przez rodzaj połączenia: w połączeniach ruchowych części przemieszczają się względem siebie (np. czop wału względem panewki łożyska). natomiast w połączeniach stałych pozostają stale w określonym położeniu (np. koła zębate osadzone na wale). W warunkach produkcji seryjnej i masowej szczególne znaczenie ma zmienność części* tzn. takie ich wykonywanie, aby bez dodatkowej obróbki można je było

prawidłowo montować zarówno podczas wytwarzania nowej maszyny, jak i późniejszych napraw polegających na zastępowaniu części zużytych — nowymi.

W procesie obróbki części maszyn niemożliwe jest uzyskanie wymiarów idealnie zgodnych z ustalonymi przy projektowaniu. Dlatego wymiary współpracujących części podaje się z pewną tolerancją, w ramach której powinien być utrzymany wymiar rzeczywisty przedmiotu.

Zagadnienia tolerancji i pasowali były już omawiane na lekcjach rysunku technicznego oraz technologii. Obecnie należy je przypomnieć w celu prawidłowego ustalania odpowiednich tolerancji i pasówań dla poszczególnych części maszyn.

Tolerancje i pasowania. Tolerancją T nazywa się różnicę między wymiarami granicznymi: górnym B i dolnym A lub różnicę algebraiczną między odchyłkami: górną ES, es i dolną El, ei (odchyłki wałków są oznaczone małymi literami, a odchyłki otworów — dużymi — rys. 1.15). A zatem

T_w = li_H - A. = es-et (dla wałka) T_a - B_a—A₀ — ES—El (dla otworu)

Rys. 1.15. Tolerancje — oznaczenia podstawowe a) dla walka. b) dla otworu

D -• wymiar nominalny, B. A — górny i dolny wymiary graniczne, «-*, ES - górne odchyłki wymiarowe, ei El •— dolne odchyłki wymiarowe. T — tolerancja wymiarowa

Tolerancja jest zawsze dodatnia.

Wartość odchyłki oblicza się jako algebraiczną różnicę między wymiarem granicznym (A lub B) i wymiarem nominalnym D, czyli

es = B_w-D; ei = A_w-D (dla wałka)

ES - B„-D, El = A₀-D (dla otworu)    (1.14)

Odchyłki mogą więc być dodatnie, ujemne lub równe zero.

Kojarząc otwór i wałek o jednakowych wymiarach nominalnych i ustalonych odchyłkach, uzyskuje się pasowanie, określające charakter współpracy

0)

Rys. 1.16. Przykłady pasować: o) luźnego, b) mieszanego. • » ciasnego

41