DSCN1731

80 Koncepcje człowieka w socjologii

typu miejsca publiczne, w tym zwłaszcza instytucje. Na scenie odbywa się przedstawienie. Aby osiągnąć zamierzony efekt, „aktorzy" wcześniej przygotowują się do występu. uczą się roli. sposobów zachowania, rola odgrywana jest w odpowiedniej scenografii itp. Za kulisami natomiast mają miejsce działania przygotowawcze ukrywane przed widzami, aby nie zepsuć wrażeń. Tutaj także aktorzy mogą pozwolić sobie na bardziej spontaniczne zachowania bez ryzyka, że wysiłek całego zespołu zostanie zaprzepaszczony. Zrozumiałe jest zatem, że za kulisy wstęp dla widzów jest wzbroniony.

Aby nie zepsuć występu, obie strony stosują różnego typu praktyki protekcyjne chroniące przed wpadkami — np. kontrolowanie dostępu na scenę i za kulisy, taktowne zachowanie publiczności, lojalność, rozwaga i dyscyplina dramaturgiczna. Jednostka przeciwdziała także sytuacjom, w których partnerzy interakcji mogliby zostać zaskoczeni jej nagłym pojawieniem się; sytuacje takie dla obu stron są niekiedy dosyć kłopotliwe. Najczęściej stosowane są wówczas różne formy komunikowania niewerbalnego lub po prostu głośne zachowanie, sygnalizujące zbliżanie się nowego aktora. W ten sposób druga strona otrzymuje czas na przygotowanie siebie oraz sceny, aby uniknąć niepożądanego przebiegu interakcji. Istotnymi czynnikami wpływającymi na przebieg występów jest zaufanie do odgrywanej roli, odpowiednia fasada, umiejętność dramatyzacji działalności, idealiza-cja. kontrola ekspresji, a także pewna doza mistyfikacji (uwydatnienie jednych, a ukrywanie innych rzeczy).

Jak wskazuje Florian Znaniecki [1974, s. 111-112], rola społeczna i rola odgrywana w teatrze oprócz podobieństw wykazują także dosyć istotne różnice - rola teatralna jest świadomą fikcją, nie jest nią natomiast rola społeczna. Wydaje się. że koncepcja dramaturgiczna winna być ujmowana wyłącznie jako interesujący sposób analizy i opisu rzeczywistości społecznej, natomiast

trudne do zaakceptowania są zato2*n» pesymistyczne w swojej wymowie -    '

mat natury człowieka i życia społecznej Manipulowanie wrażeniami jest tutaj ujnj wane jako zasadniczy cel działań jedno** i instytucji, co - jak się wydaje - nie odp*. wiada wielu sytuacjom występującym w n*. czywistości społecznej. Pewnym mania, mentem koncepcji dramaturgicznej jest bri. uogólnień teoretycznych w jej obrębie (dlatego mówi się tu o koncepcji, a nie o teorii). (AS.)

Zob. „aktor", image, interakcja, rola spotom, socjologia życia codziennego.

Literatura:

GofFman E„ 1981. Człowiek w teatrze żyda codziennego, PIW. Warszawa.

Janowski A_. 1989, Uczeń w teatrze zyaa ctdm-go, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne. Waisaw Znaniecki F., 1974. Ludzie teraźniejsi a owt zacja przyszłości, PWN. Warszawa.

Koncepcje człowieka w socjologu, zespół cech i właściwości przypisywanych jednostce, stanowiący istotny element procesów eksplanacyjnych. a także tworzonych modeli rzeczywistości społecznej i programów działań. Józef Kozielecki [1987, s. 344] wskazuje na przykładzie ujęć psychologicznych, że różnego typu koncepcje człowieka składają się z trzech rodzajów twierdzeń ogólnych: twierdzeń dotyczących osobowości, działań społecznych oraz środowiska. W ujęciach socjologicznych wyraźniej uwzględnia się wpływ struktury społecznej, kultury oraz oddziaływanie różnego typu procesów społecznych. Kierunek tych oddziaływań jest dwustronny - nie tylko jednostka jest formowana przez oddziaływania zewnętrzne, ale także jej działania (i działania wielu innych jednostek) kształtują te zewnętrzne uwarunkowania.

W każdej teorii lub koncepcji socjologicznej przyjmuje się, w sposób bardziej lub mniej wyraźny, jakieś przekonania na temat „natury człowieka”. Przekonania tc wyznaczać mogą stosunek do drugiego człowieka, znajdujący swój wyraz w relacjach