DSCN1816

164 Rola społeczna

Bystroń J.S., 1994, Dzieje obyczajów u> dawnej Polsce. Wiek X\'I XVHI. L II. PIW. Warszawa. Dćchaux J.-H.. 1998. Dynamiąue de la familie, entre indmdualisme et appartcnancc [w:] La now-elle socieia finnęaise Trenie annóes de mutatiah, od. O. Galland. Y. Lemcl, Armand OolituPańs.

Dyczewski L, 1994. Rodzina, społeczeństwo, państwo. RW KUL, Lublin.

Flandrin J.-Ł.. 1998, Historia rodziny. Oficyna Wydawnicza Volumcn, Warszawa. Lćvt-Strauss C., 1998. Rodzina [w:] Wiedza o kulturze, cz. 1: Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, wstęp i red. A. Mcn-cwel, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa

Nisbet R.. 1998. Przesądy. Słownik filozoficzny.

Fundacja Alcthcia. Warszawa.

Rodzina w zmieniającym się społeczeństwie, 1997. pod red. P. Kryczki. RW KIJl.. Lublin. Świątkicwicz W.. 1997, Rodzina wobec kryzysu wartości [w:] Kobiety wobec przemian okresu transformacji, pod red. nauk. K. Faliszck. K Mcl.ean Petras. K. Wódz. Wyd. Śląsk. Katowice.

Rota społeczna, zespół oczekiwań odnoszących się do zachowań osoby zajmującej daną pozycję w strukturze społecznej lub ogół praw i obowiązków wiążących się z daną pozycją społeczną lub stanowiskiem. Jan Szczepański [1970, s. 131] rolę społeczną definiuje jako „względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających według mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru”. Osoba pełniąca daną rolę społeczną zobowiązana jest zachowywać się w określony sposób, wykonywać pewne czynności; z tytułu odgrywanej roli posiada ona pewne uprawnienia, które innym nie przysługują. Równocześnie osoby pozostające w kontakcie z jednostką pełniącą daną rolę społeczną oczekują, że będzie się ona zachowywać zgodnie z określonym wzorcem postępowania. Wzorzec ten zwykle zostawia jednostce pewien margines dowolności w zakresie odgrywania roli. W jednych przypadkach margines ten jest większy, w innych bardzo wąski. Przekroczenie granic dotyczących stopnia swobody

w wykonywaniu roli naraża jej wykonawcę na negatywne sankcje społeczne. Zespól oczekiwań ze strony środowiska społecznego stanowi czynnik, który w silny sposób wpływa na zachowania jednostki. Pełnienie danej roli społecznej prowadzi dosyć szybko do identyfikacji z nią jednostki. Oddziaływanie obu tych czynników (oczekiwań otoczenia i identyfikacjo powoduje, te odgrywanie roli społecznej stanowi dosyć skuteczny instrument zmiany zachowań i postaw jednostki.

Role społeczne pełnią funkcję kontroli społecznej. Modyfikują one z jednej strony zachowania, sposób myślenia, samoocenę jednostki, stanowiąc „kanał" przekazywania jednostce pewnych wartości i norm społecznych, z drugiej strony, przyjęcie pewnej roli modyfikuje postrzeganie danej osoby przez innych, co ma z kolei wpływ na jej zachowania, aulopercepcję itd. [M. Los 1985, s. 128].

O tym. jak silny jest wpływ pełnionej roli na zachowania, przekonuje ekspety-ment Phi lipa Zimbardo. W jednym z amerykańskich uniwersytetów zorganizowano niby-więzienie. Studentów, którzy dobrowolnie (za odpłatnością) zgodzili się wziąć udział w badaniach, podzielono losowo na dwie grupy: „strażników” i „więźniów”. Zadaniem badanych było odgrywanie przypisanej im roli. Jak relacjonuje P. Zimbardo „po upływie zaledwie 6 dni musieliśmy zlikwidować nasze niby-więzienie. gdyż to. co ujrzeliśmy, było przerażające. Nie było juz jasne ani dla nas, ani dla większości badanych, gdzie jeszcze są oni sobą, a gdzie zaczynają się ich role. Większość istotnie stab się «więźniami» lub «strażnikami», niezdolnymi już do wyraźnego rozróżnienia między odgrywaną rolą a samym sobą. Wystąpiły dramatyczne zmiany w prawic każdym aspekcie ich zachowania, myślenia i odczuwania" (cyt. za [li. Aronson 1987, s. 38]).

Rola społeczna - obok kulturowego ideału osobowości, jaźni subiektywnej i jaźni odzwierciedlonej - stanowi element osobowości społecznej (zob. |J. Szczepański