DSCN1879

Wyuczona bezradność 227

literatura

Dyoniziak R., 1967, Społeczne uwarunkowania wydą/noścl pracy. Ki W, Warszawa.

Endraweit G., Trommsdorf G., 1989, Leisiung 1*1 Woerterbuch der Soziologie, Stuttgart.

Wygaszanie, zob. zachowania społeczne.

Wyjaśnianie, zob. paradygmat, socjologia rozumiejąca.

Wymiana społeczna, zob. interakcja, władza.

Wyobraźnia socjologiczna, zdolność dostrzegania związków między swoim jednostkowym losem, swoimi problemami, zamierzeniami. nadziejami i lękami a szerszym kontekstem społecznym i historycznym. w którym ludziom przychodzi żyć. Perspektywa oraz interpretacja wydarzeń i procesów społecznych jest zazwyczaj ograniczona rutynowymi doświadczeniami dnia codziennego. Posiadanie wyobraźni socjologicznej umożliwiłoby ludziom pełniejsze i bardziej wnikliwe rozpoznanie związków między własną biografią a historią i sytuacją całej zbiorowości. Termin ten został wprowadzony przez C.W. Millsa [1959], Autor ten proponował uprawianie socjologii jako narzędzia krytyki społecznej. Przeciwstawiał się dążeniom do konstruowania „wielkiej teorii" (grand Iheory), np. w wersji T. Parsonsa. jako zbyt ogólnej i odległej od społecznej rzeczywistości. Równie silnie zwalczał „wyabstrahowany empiryzm” (absiracted empiricism) uprawiany przez P.F. Lazarsfelda, polegający li tylko na bez-teoretycznym, bezładnym gromadzeniu danych, nie nawiązującym do teorii i nie służącym budowie teorii [ibidem, s. 25-75].

C.W. Mills wskazywał na te obszary tjawisk, w których problemy i kłopoty osobiste występujące masowo stają się problemami społecznymi (np. alkoholizm, narkomania, bezrobocie, przestępczość). Problemów tych nie da się zadowalająco wyjaśnić poprzez odwoływanie się do cech (słabości charakteru) poszczególnych jednostek, ponieważ są one w dużej mierze wynikiem sytuacji, w jakiej znajduje się cała zbiorowość lub znaczna jej część (wojna, kryzys ekonomiczny, wadliwe funkcjonowanie instytucji). C.W. Mills proponował wizję socjologii jako dyscypliny dostarczającej ludziom wiedzy w celu głębszego wglądu w funkcjonowanie struktur społecznych, która poprzez kształtowanie właśnie socjologicznej wyobraźni, poszerzałaby zakres ludzkiej wolności. (M.P.)

Zob. problemy społeczne.

Literatura:

Collins R., 1982, Sociołogical Insig/tr, Oxford

Univ. Press. New York.

Mills C.W., 1959. The Sociołogical tmagina-

tian, Oxford Univ. Press. New York.

Wypytywanie, zob. interakcjonizm symboliczny.

„Wyścig szczurów", pogardliwe określenie, powstałe w okresie ruchów konte-statorskich 1968 r., odnoszące się do wzorów kariery i awansu zawodowego w ramach istniejących struktur organizacyjnych. W określeniu tym zawarta jest krytyka stylu życia, sprowadzającego się do nieustannej walki o coraz wyższe stanowisko w hierarchii służbowej. (A.S.)

Wyuczona bezradność, ograniczona zdolność lub brak zdolności odpowiedniego reagowania w nowych sytuacjach, w zmieniających się warunkach, jedna z negatywnych konsekwencji zjawiska biurokracji i procesu biurokratyzacji. Termin „wyuczona bezradność" (trained incapacily) został wprowadzony przez Thorsteina Veblena [1921]. Ludzie zatrudnieni w organizacji biurokratycznej, w ramach niekiedy bardzo ścisłego zaawansowanego i wciąż postępującego podziału czynności, uczą się „rozwiązywać problemy" prawie wyłącznie na podstawie tych samych przepisów i regulaminów, które stosują w sposób mechaniczny, bezwzględny i pozbawiony wyobraźni w bardzo nieraz odmiennych, wymagających indywidualnego potraktowania spra-