DSC
85

I.

NARODZINY GATUNKU: LATA 1895-1956

i.

Jak zauważyliśmy we wstępie, fantasy stanowi zjawisko wielokształtne, zmienne i często wywodzące się z wielu odmiennych źródeł w tradycji literackiej. Co więcej, można odnieść wrażenie, iż ewolucja tego gatunku nie przebiegała w sposób liniowy, lecz charakteryzowała są rozmaitymi zwrotami i nadchodzącymi z różnych kierunków modyfikacjami; po okresie niespodziewanego rozwoju następował nierzadko trwający całe lata regres. O wiele bardziej też niż w przypadku SF zaznaczył się wpływ poszczególnych pisarzy na kształt całego gatunku* tak jak stało się to, chociażby, w przypadku Lorda Dunsany'ego, Roberta E. Howarda i, oczywiście, J.R.R. Tolkiena.

To owa nieliniowość procesu ewolucyjnego właśnie w dużej mierze odpowiada za nakreślenie tak szerokich ram temporalnych niniejszego rozdziału. Przykładowo; niektóre z opowiadań Lorda Dunsany'ego z lat 1905-1919 pod wieloma względami reprezentują wyższy poziom zaawansowania gatunku niż teksty autorów z lat 20. i 30.0 ile o ustaleniu się i stabilizacji opowiadania fantasy jako gatunku literackiego można już mówić w przypadku twórczości C.A. Smitha, R.E. Howarda, H. Kuttncra i C.L. Moore z lat 1929-1941, to pierwsza wielowąt-

kowa. w pełni egzomimetyczna powieść wydana zostaje dopiero w lalach 1954-1956.

Wydaje się leż. iż dopiero począwszy od lat 60. ubiegłego stulecia następują znaczące zmiany ilościowe i jakościowe'. Wtedy to właśnie mamy do czynienia z pojawieniem się grupy tekstów układających się w system historycznoliteracki; na początku lat siedemdziesiątych następuje stopniowe rozpoznanie tegoż systemu w świadomości czytelników i krytyki, o czym świadczy rosnąca gwałtownie liczba różnorodnych artykułów i opracowań, jak również powstanie gatunkowych nagród literackich¹.

Celem niniejszego rozdziału nic jest ani szczegółowa analiza i interpretacja omawianych utworów, ani też, z drugiej strony, wychwycenie wszystkich źródeł i czynników, które wywarły wpływ na oblicze powstającej konwencji. Jest nim raczej - wobec rozległości badanego materiału, a także ogromnego stopnia komplikacji i wiclonurtowości zachodzących procesów - z konieczności uproszczona próba ukazania

¹ Wcześniej o pewnej ewolucyjnej ciągłości można mówić chyba jedynie w przypadku postaci gatunkowej fantasy bohaterskiej (firmie fantasy), reprezentowanej niemal wyłącznie przez opowiadania. Jeśli chodzi o powieść, zasadniczy przełom wiąże się dopiero z pojawieniem The Lord of the Itings J.R.R. Tolkiena, następnie zaś z recepcją tego dzielą na gruncie amerykańskim. W roku 1961 Andre Norton wydaje pierwszą powieść z cyklu .The witch World" (trzy kolejne pozycje powstają w odstępach mniej niż rocznych!), zaś w 1968 r. opublikowany zostaje A Wiicrd of Earthsea Urtull Lc Guin - dwie pozycje będące zaczątkami dwóch najsłynniejszych chyba cykli fantasy (kontynuowanych aż do dnia dzisiejszego!). Dalsze zmiany następują już lawinowo. Szerzej piszemy o tym w innym miejscu.

¹ Odnosi się również wrażenie, iż dopiero od końca lat 60. autorzy opracowań zaczynają się posługiwać nazwą fantasy w odniesieniu do gatunku cgzomimctyczncgo. Lin Carter w wydanej po raz pierwszy w 1969 roku monografii o Tolkienie czuje się jeszcze w obowiązku uzasadniać, iż Władca Pierścieni to nic „satyra" („satirc") ani „alegoria” („al-legory”). lecz „po prostu powieść fantasy" („quitc simply. a fantasy novel"; L. Carter. Tolkien: A Loak BehintL... s. 79-84): cztery lata później ten sam krytyk publikuje swą popularną historię fantasy pt. Imaginary Worlds..., gdzie rozpoznanie konwencji traktowane jest już jako coś oczywistego. W 1969 roku zostaje uruchomiona słynna The Ballantinc Adult Fantasy Senes, będąca pierwszą serią wydawniczą w założeniu poświęconą wyłącznie literaturze fantasy. W latach siedemdziesiątych pojawiają się na lamach takich pism jak „SF Studics", „Extrapo!ation~ czy „Mosaic" (jak również w „Horn Book Magazine") pierwsze artykuły krytyczne próbujące określić tożsamość konwencji fantasy (między innymi cytowani już przez nas wcześniej Frcdcricks, Alpcrs i Moblcy). jak również dyskutujące dzielą konkretnych pisarzy w nawiązaniu do tejże konwencji. Jak już zauważyliśmy wcześniej, dwie najsłynniejsze nagrody gatunkowe „The Britlsh Fantasy Award" oraz „World Fantasy Award” funkcjonują odpowiednio od 1972 i 1975 r.

27