gramatyka1

ROZDZIAŁ III

NAŁIZA NA SKŁADNIKI BEZPOŚREDNIE

1. WSTĘP

>y oplu składniowy sprowadza się na wstępnym etapie, jakeśmy lii, do sogmontaoji wypowiedzenia oraz przypisania mu struktury. udiMilo pierwszo, to dla dużej części języków mających tradycję m im przyjmować, żo segmentacja jest dana przez zapis, i za ni urno opisu składniowego uważać — poza marginalnymi wyjąt-il er między sąsiednimi spacjami (odstępami międzywyrazowymi). ł»\ wa rozwiązywane na różne sposoby, z których najważniejsze są i<> sporną lizaniu drzew zależności (przewidziane przez program U \ kowane m.iri. w polskich szkołach) oraz analiza na składni-H i o,

| ostatniej zostały wypracowano przez deskryptywistów amery-mfiold, l(KKI; Wells, 1947; Harris, 1002, h. 27« i n.; Hockett, I ii ) 1 zastosowano z niezłym skutkiem w opisach dużej f, lut/o nie opisywanyoh przedtem, Mimo Jednak zasadni-niii wdroZeó analiza składnikowa ule doczekała się właściwie Im ł ", po/oiil nji| < bardziej z Moi .01 III In i* \ ju m>Ii I luźny cli recept PU ii pani tam formalnym. Ił>i' miii#*, wł-mnlo liitnlry jnośó tej

||> ¹ miii .    • mm ii \ iii lutnio Hit pdi.oso .........i im illtatów tł II

maczy rezerwę, jaką zarówno rozmaite szkoły językoznawcze, jak i poszczególni lingwiści zachowują wobec całej metody.

Trzeba tu dodać, że analiza składnikowa jest jednym z głównych elementów gramatyki generatywno-transformacyjnej N. Choinsky’ego. Specjalne reguły tej gramatyki definiują określone reprezentacje struktury zdań empirycznych (por. Chomsky, 1957, 1965).

Analiza składnikowa w wersji N. Ohomsky’ego została sformalizowana w postaci gramatyk formalnych, które znalazły szerokie zastosowanie zarówno w wielu działach językoznawstwa, jak i w innych naukach, przede wszystkim w informatyce. Są one bardzo użyteczne przy opisie języków programowania, a także przy opisywaniu języków naturalnych dla potrzeb automatycznego przetwarzania tekstów.

W niniejszym rozdziale przedstawimy intuicyjną ideę analizy składnikowej oraz zasygnalizujemy trudności i problemy, jakich nastręcza tego typu analiza wypowiedzeń polskich. Podkreślmy, że zewnętrznie rzecz biorąc, obiektem analizy składnikowej są unilateralne obiekty tekstowe i one też są uwidaczniane na wykresach. Jednak w istocie rzeczy, dokonując podziałów, stale posługujemy się intuicyjną bilateralizacją tych obiektów.

Zaznaczmy przy tym, że analiza składnikowa jest to jedna z wielu technik strukturyzacyjnych i wyniki jej zastosowania są pożyteczne tylko na stosunkowo mniej zaawansowanych etapach opisu składniowego. Na dalszych etapach analizy syntaktycznej dogodniejsze jest operowanie strukturami nieco innego rodzaju (por. rozdział V i następne).

2. ANALIZA SKŁADNIKOWA ODGÓRNA, CZYLI ANALIZA ROZWIJANIA

Deskryptywiści amerykańscy wypracowali jeden typ analizy składnikowej, mianowicie analizę odgórną, analizę rozwijania lub — jeszcze inaczej — analizę zstępującą. Sprowadza się ona do ciągu binarnych, o ile to tylko możliwe, podziałów pewnej całości, np. wypowiedzenia. Całość tę rozbija się hierarchicznie, a więc po kolei, w szeregu etapów, na coraz krótsze odcinki, dochodząc w końcu do odcinków niepodzielnych z pewnego punktu widzenia, odpowiadających jednostkom elementarnym.

Rozważmy następujące wypowiedzenie:

/I /    Moja starsza koleżanka zwykle kupuje wieczorne gazety.

Najpierw — idąc śladem tradycyjnej praktyki szkolnej — rozbijemy całość na tzw. grupę podmiotu i tzw. grupę orzeczenia:

/2/    {moja starsza koleżanka) (zwykle kupuje wieczorne gazety)

Ponieważ nie chcemy tu wykorzystywać terminologii teorii części zdania, segmenty to możemy nazwać odpowiednio frazą nominalną i frazą czasowniku w ą, a caloHtki wyodrębnione na dowolnym etapie analizy rozwijania będziemy nazywać frazami.