gramatyka1
|1| Rasza mama kupiła wczoraj bez łdopotów rasowego i drogiego psa.
Składnia szkolna operuje, jak wiadomo, pojęciami związku zgody (Z), rządu (R) i przynależności (P). Oznaczając strzałkami zachodzenie związku składniowego między odpowiednimi formami wyrazowymi od tzw. wyrazu określanego do tzw. wyrazu określającego, otrzymamy dla wypowiedzenia /!/ interpretację następującą:
Z R
W połączeniach nasza mama, rasowego psa oraz drogiego psa zachodzi zgoda w zakresie przypadka, liczby i rodzaju. Połączenie mama kupiła oparte jest na zgodności rodzaju i liczby. W połączeniu kupiła psa forma czasownikowa rządzi biernikiem. Wreszcie połączenia kupiła wczoraj i kupiła bez kłopotów oparte są na związku przynależności, gdyż brak w nich formalnego podporządkowania jednego składnika drugiemu.
Jak łatwo zauważyć, połączenia oparte na „zgodzie” łub „rządzie” przeciwstawiają się w sposób ostry połączeniom opartym na „przynależności”. W szkolnym opisie składniowym przeciwstawia się ponadto związki zgody, rządu i przynależności jako związki podrzędne związkom zachodzącym w połączeniach typu rasowego i drogiego. Połączenia takie opatruje się terminem związki współrzędne i w zasadzie się ich nie opisuje.
Drugim obok środków fleksyjnych czynnikiem „związko twór czym” są, podobnie jak w innych językach, rozmaite słowa interpretowane jako funkcyjne, a więc formy wyrazowe przyimków, spójników, partykuło-przysłówków, a także nie wyodrębnionych tu w osobną klasę gramatyczną zaimków względnych i pytajnych. Jednostki takie pełnią w zdaniu polskim rolę spoiwa, łącząc w większe całostki jednostki składniowe rozmaitych poziomów. Wymagane często przez inne jednostki składniowe, same mają określone wymagania wobec jeszcze innych jednostek, dotyczące m.in. usytuowania linearnego względem nich. Wreszcie występują w zdaniu polskim zjawiska swego rodzaju rządu leksykalnego, a więc wymagania przez określone jednostki składniowe form wyrazowych konkretnych leksemów (w postaci skrajnej zjawisko to zaobserwować można w związkach frazeologicznych, zwłaszcza tzw. stałych).
Własności składniowe tego typu, z zasady nie zauważane przez podręczniki składni tradycyjnej, zilustrować można następującym przykładem:
/3 / Czyżbyś dowiedział się, od Marii, kto zacznie kupować namioty oraz sprzęt ?
Omówimy oddziaływania gramatyczne w obrębie wypowiedzenia /3/.
Forma przyimkowa od wymaga od następującej po niej formy rzeczownikowej (czy, ogólniej, frazy nominalnej) wartości dopełniacza, sama zaś wymagana jest przez formę wyrazową leksemu DOWIEDZIEĆ SIĘ. Forma zaimkowa kto
Wyszukiwarka