gramatyka5
Sprawą fundamentalną jest sporządzenie owej listy możliwych realizacji, a zatem — przegląd wszystkich możliwych zróżnicowań jednostek składniowych.
Jak wspomnieliśmy, tradycyjnie wyodrębniane związki składniowe, zgoda i rząd, opierają się na określonych zróżnicowaniach fleksyjnych (czy głębinowo-fleksyjnych). Oddziaływania gramatyczne tego typu nazwiemy akomodaeją morfologiczną. Polega ona na tym, że człon akomodujący przepatruje jak gdyby określony paradygmat w poszukiwaniu formy wyrazowej o określonych własnościach gramatycznych, a więc o określonej wartości przypadku, liczby, rodzaju itp.
Ale oddziaływania gramatyczne tego typu nie wyczerpują bynajmniej problemu oddziaływań gramatycznych między jednostkami składniowymi w polskim zdaniu. Oddziaływanie akomodacyjne może również polegać na tym, że człon akomodujący wymaga jednostki składniowej o określonych własnościach słownikowych (powiedzmy, formy wyrazowej określonego leksemu) lub składniowych (powiedzmy, jednostki składniowej, konstrukcji — o określonym składzie, określonej budowie, określonym porządku linearnym). Nazwiemy takie oddziaływania akomodaeją niemorfologiczną słownikową i akomodaeją niemorfologiczną czysto składniową.
Oto wykres obrazujący hierarchię trzech typów akomodacji syntaktyeznej:
/«/
akomodacja
synłaktyczna
Zanalizujemy teraz nieco dokładniej przykłady poszczególnych typów oddziaływań akomodacyjnych z wypowiedzeń J1J i /3/.
W połączeniu nasza mama zachodzi akomodacja morfologiczna w zakresie przypadka, liczby i rodzaju — por. niepoprawne: *naszą mama, *nasze mama, *nasz mama. W połączeniu kupiła psa mamy do czynienia z akomodaeją morfologiczną w zakresie przypadka — por. niepoprawne *kupiła pies. Konstrukcja mama kupiła, najtrudniejsza do interpretacji, zostanie poddana dyskusji w podpunkcie 1.3 rozdziału VI oraz 2.1, 2.2 rozdziału VII. Akomodację morfologiczną dostrzeżemy też w połączeniach: od Marii (akomodacja przypadka — por. niepoprawne *od Marię), czyżby + ś dowiedział się (akomodacja trybu i czasu — por. niepoprawne: *czyżby dowiedziałbyś się, * czyżby dowiedz się, *czyźby dowiesz się), zacznie kupować (akomodacja bezokolicznikowości — por. niepoprawne *zacznie kupuje).
Akomodację niemorfologiczną słownikową obserwujemy w połączeniu dowiedział się od Marii (akomodacja przyimkowości — por. niepoprawne *do-
103
Wyszukiwarka