H Markiewicz Wymiary dzieła lit Postać literacka (22)

164 VII. Pośtać literacka

szczęście; Nadawca — literatura romantyczna; Pomocnik — Leon, Rudolf; Przeciwnik — Karol, Yonville ²⁵.

Dodać należy przy tym, że rozbudowując swój system Grei-mas między poziomem aktantów i aktorów umieścił dwie ro-średnie płaszczyzny: ról aktancyjnych i ról tematycznych. Role aktancyjne to różne modjfTności aktantów, zależne od tego, czy dysponują one wolą, możnością, czy wiedzą działania. Role tematyczne mają charakter socjologiczny, psychologiczny lub moralny^2fl. Podobnie Claude Bremond: zacząwszy od rozróżnienia dwóch tylko kategorii: agents i patients, doszedł w końcu do inwentarza kilkudziesięciu ról narracyjnych, nota bene przyznając, że jest on tożsamy z logiką ról w doświadczeniu ludzkim²⁷.

Kategorie takie, chociaż, jak widać, niedoskonałe — służyć mogą również do określenia funkcji postaci w kolejnych zwrotach schematu fabularnego. Osobnego rozpatrzenia domagają się funkcje postaci w zawartości narracyjnej utworu. Obejmuje ona bowiem również segmenty statyczne i segmenty zawierające takie motywy mutacyjne, które nie przynależą do schematu fabularnego. Z natury rzeczy funkcje te są liczniejsze od funkcji fabularnych; należy do nich np. funkcja powiernika, rezonera czy narratora przedstawionego. Toteż między „ważnością” i zasięgiem działania postaci w schemacie fabularnym i w zawartości narracyjnej istnieć może znaczna nawet rozbieżność.

Lista składników utworu, z którymi warto konfrontować postać literacką, nie jest w ten sposób zamknięta. Jurij Lot-man zwrócił np. uwagę na ważność relacji między poszczególnymi postaciami a różnymi odmianami przestrzeni przedstawionej. Nie bierze on jednak pod uwagę tej okoliczności, że w wielu wypadkach nie przestrzeń dookreśla postać, ale właśnie postać nadaje swoiste piętno temu wycinkowi przestrzeni, w którym występuje.

Postać literacka bywa wreszcie substratem określonej ja-

⁸⁵ Zob. J. Culler, Structuralist Poetics, London 1975, s. 234.

* Zob. A. J. Greimas, Les actants, les acteurs et les figures. W: Semiotiąue narrative et teituelle, presente par C. Chabrol, Pa-ris 1973, s. 164, 171.

ⁿ C. Bremond, Logiąue du recit, Paris 1973, s. 331.