H Markiewicz Wymiary dzieła lit Postać literacka (8)
150 VII. Postać literacka
wieść Robbe-Grilleta Żaluzja — w intencjach autorskich eliminująca osobowość narratora — doczekała się charakterologicznej interpretacji Bruce Morrissette’a: poprzez przedmiotowe korelaty opisywane przez narratora dostrzegł on nie tylko jego zazdrość, ale i bierność, kompleks mniejszej wartości, poczucie własnej winy, itd.1
Uparte życie ma więc postać literacka ujmowana jako osobowość: zjawia się nawet tam, gdzie nie życzy sobie tego autor. A przecież w literaturze współczesnej znaleźć można dziesiątki znakomitych utworów, które pozostały wierne pojmowaniu jej jako sui generis antropologii. Polemizując z Roib.be--Grilletem mówił Saul Bellów w odczycie sztokholmskim z roku 1976:
Mara dość przestarzałych idei i wszelkich mumii — ale wielkich powieściopisarzy mogę czytywać wciąż od nowa. [...]
Nie widzę powodu, by powieściopisarz nie miał zrezygnować z postaci powieściowej, jeśli ta myśl go nęci. Ale niedorzecznością byłoby uczynić to jedynie dlatego, że epoka indywidualności rzekomo się skończyła u.
Tymczasem współczesna nauka o literaturze, jakby idąc śladem wspomnianych tu tendencji degradujących postać powieściową — umieściła ją na marginesie swych zainteresowań ,3. Wskazać można oczywiście prace historycznoliterackie czy krytyczne o tej tematyce, zwłaszcza w piśmiennictwie angielskim (np. Ch. Gillie, Character in English Literaturę, 1965; P. Swinden, Unofficial Selves, 1973) oraz radzieckim (np. książka D. S. Lichaczowa Czełowiek w litieraturie driewniej Rusi 1970, czy subtelne studia L. Ginzburg O psichołogicze-skoj prozie 1971, i O litieratumom gieroje 1979); gdzie indziej są one rzadkie ( M. Zśraffa Personne et personnage, 1969). Na
B. Morrissette, Lecture de „La Jalousie”, „Critiąue” 1959, nr 146. u S. Bellów, „Joseph Conrad powiedział prawdę, „Forum” 1977, nr 7.
u Niektóre dawniejsze wypowiedzi na ten temat omówił J. Cofa-lik (Postać literacka jako przedmiot teoretycznych rozważań i badań historycznoliterackich, „Prace Historycznoliterackie Uniwersytetu Śląskiego”, L I, 1969). Zob. też E. Korzeniewska, Z zagadnień psychologu postaci powieiciowych, „Zycie Literackie” 1938, nr 3. Ostatnio ukazała się książka Postać w dziele literackim, pod red. Cz. Niedzielskiego i J. Speiny, Toruń 1982).
Wyszukiwarka