gleby022

prowadzania związków chemicznych z form nieprzyswajalnych w formy mniej lub bardziej dostępne dla roślin. Najbardziej jaskrawo jednak przejawia się rola wody występującej w nadmiarze, jako czynnika prowadzącego do powstawania gleb zabagnianych i bagiennych (hydroge-nicznych). Olbrzymie połacie gleb torfowych (np. nad Biebrzą) wytworzyły się w wyniku występowania wysokiego poziomu wody gruntowej. Również bardzo istotną rolę glebotwórczą i glebową spełnia woda płynąca, osadzając cząsteczki gleby w czasie wylewów w dolinach rzek, a w czasie nawalnych opadów w dolinach u podnóży gór lub pagórków. Zjawiska te prowadzą do powstawania gleb napływowych. Wolinach powstają tzw. mady, u podnóży wzniesień — gleby deluwialne. \ 1.2.4. RZEŹBA TERENU

Duże znaczenie w kształtowaniu się gleb i ich typologii ma rzeźba terenu i związane z nią różnorodne stosunki wodne i termiczne.

Zjawisko erozji wodnej, przybierające niekiedy rozmiary klęsk żywiołowych, wiąże się wprawdzie silnie z ukształtowaniem terenu, jednak zależy od szeregu innych zjawisk, o czym będzie mowa później.

(^Znaczenie glebotwórcze urzeźbienia. terenu z całą wyrazistością ujawnia się w terenach górzystych? Zatrzymajmy si^ nieco dłużej nad sprawą ekspozycji, czyli wystawy jakiegoś zbocza .((Obserwując w górach, w okresie przedwiośnia, pokrywę śnieżną widzimy, że gdy zbocza południowe są już wolne od śniegu, a tu i ówdzie pojawia się wegetacja, to zbocza północne znajdują się jeszcze* pod śniegiem. Na niniejszą skalę obserwuje się te same zjawiska w terenach pojezioro-wych, których powierzchnię charakteryzują młode, bezładnie porozrzucane pagórki morenowe. Silniejsza insolacja gleb o ekspozycjach południowych i szybsze ich przesyćhańie może wywierać wpływ na kierunek procesów glebowych. Stwierdzono, że gleby terenów morenowych charakteryzuje duża mozaikowatość. Zbocza południowe bywają pokryte glebami brunatnymi (czasem z oznakami procesu bielicowania), podczas gdy stoki tego samego pagórka od strony północnej zajmują gleby bieli-cowę. lub brunatne silniej zbielicowane, niż na stoku południowym. To samo dotyczy procesu przemywania i ługowania, które są silniejsze na stokach północnych^)

•Pomiędzy pagórkami występują często odpływowe lub bezodpływowe dolinki wypełnione utworami organicznymi (torfy, mursze, namuły), tworzące bardzo charakterystyczne krajobrazy (hp. pojeziorowe). Bagienka te jednak szybko ulegają zamuleniu w wyniku intensywnych procesów erozyjnych. Powstają przy tym charakterystyczne wielowarstwowe gleby deluwialne. Podobne zjawiska obserwuje się także często w tere-