gleby035

1.4.2.1. POWSTAWANIE SKAŁ OSADOWYCH

Skały osadowe tworzą się w wyniku różnorodnych procesów e g z o-g e n i c z n y c h, tj. działających od zewnątrz (kuli ziemskiej) i zużywających na to działanie energię słoneczną. W wyniku tych procesów różne skały zwarte (przeważnie magmowe) podlegają rozdrobnieniu, przetransportowaniu i osadzeniu* Niekiedy jednak rozdrobnione utwory pozostają na miejscu.

Do procesów egzogenicznych należą:

~ wietrzenie

—    fizyczne (mechaniczne),    \

—    chemiczne,    \

—    biologiczne;    !

—    działanie wody    I

—    płynącej (rzeki) — procesy aluwialne, deluwialne (koluwiaine),

—    morskiej — ąbrazja i osadzanie rozdrobnionych materiałów na dnie morza (kreda, wapienie, gips);

—^ działanie wiatrów (proęesy eoliczne);

—    działanie lodowca

—utwory lodowcowe zwałowe,

—• utwory lodowcowe wodne (wodnolodowcowe),

—    powstawanie iłów w zbiornikach polodowcowych,

—    powstawanie jezior i ich zarastanie — torfy.

Procesy wietrzenia -fizycznego, chemicznego i biologicznego

Wietrze nie f izy cz ne (m echaniczne). Procesy wietrzenia fizycznego powodują rozdrobnienie różnych skał i minerałów bez zmiany ich właściwości chemicznych. Siłami, które wywołują wietrzenie tego rodzaju są zmiany temperatury i rozsadzająca działalność mrozu.

Zmiany temperatury wywołują w skałach napięcia powodujące tworzenie się pęknięć i szpar. Intensywność tego wietrzenia jest zatem tym większa, im częściej następują zmiany temperatur. Ten typ rozdrabniania skał zachodzi najintensywniej na terenach pustynnych (wysokie temperatury w dzień, niskie w nocy).

Kozsadzanie skał przez mróz jest wynikiem zwiększenia objętości wody w czasie jej zamarzania w szparach skalnych i wiąże się z tego powodu z poprzednim zjawiskiem. Zachodzi ono jedynie przy temperaturach ujemnych (tereny wysokogórskie, kraje arktycznę). Zasadnicze znaczenie wietrzenia mechanicznego polega na ogromnym zwiększeniu powierzchni substratu skalnego przez rozdrobnienie skały.

Wietrz-enie chemiczne wywołuje zmiany w składzie chemicznym zwietrzeliny i zachodzi tym silniej, im intensywniej materiał został rozdrobniony w czasie wietrzenia fizycznego. Głównym czynnikiem wietrzenia chemicznego jest woda, szczególnie zakwaszona CO2