Image 62

Jeżeli dzienny dochód pieniężny (nominalny) konsumenta wynosi 50 tys. złotych, cena 1 kg jabłek (dobro X) równa się 5 tys. złotych, natomiast cena 1 kg pomidorów (dobro Y) wynosi 10 tys. złotych, wówczas konsument może kupić maksymalnie 10 kg jabłek lub 5 kg pomidorów dziennie. W rezultacie wzrostu ceny jabłek do 10 tys. złotych za kilogram konsument może kupić za swój dochód tylko 5 kg jabłek, przy czym maksymalna wielkość zakupu pomidorów pozostaje taka sama (5 kg dziennie). Siła nabywcza dochodu konsumenta spadła

-    zmniejszył się jego dochód realny pomimo, że dochód nominalny konsumenta pozostał taki sam.

Spadek siły nabywczej dochodu konsumenta wpływa w następujący sposób na popyt na dobro X i Y: jeżeli X i Y są dobrami normalnymi, wtedy nastąpi spadek kupowanych ilości obydwu dóbr, jeżeli natomiast X jest dobrem podrzędnym, wówczas ilości kupowanego dobra X wzrosną.

Wzrost ceny dobra X uruchamia działanie dwóch sił wpływających na decyzję konsumenta:

-    pierwszą z nich jest efekt substytucji polegający na tym, że wzrost ceny dobra X skłania konsumenta do zastępowania dobra X przez dobro Y,

-    drugą z tych sił jest efekt dochodowy znajdujący wyraz we wpływie spadku siły nabywczej dochodu konsumenta na wielkość zakupów dobra X i Y. Analizę umożliwiającą wyróżnienie obydwu efektów rozpoczniemy od sytuacji, w której równowaga konsumenta (optimum konsumenta) znajduje się w punkcie A na krzywej obojętności l₂ (wykres 58).

Wykres 58.

Efekt substytucji efekt dochodowy

W rezultacie wzrostu P_x (P_y i DP pozostają niezmienione) linia budżetowa przesuwa sie w dół - punkt na osi rzędnych pozostaje taki sam (DP/P_y) natomiast na osi odciętych następuje przesunięcie z punktu wyznaczonego przez DP/P_X do punktu DP/P’_X.

Optimum konsumenta przesuwa się z punktu A do punktu C. Nowy punkt równowagi konsumenta (C), czyli nowa kombinacja konsumpcji X i Y maksymalizująca zadowolenie (użyteczność) konsumenta, znajduje się obecnie na krzywej obojętności I, położonej poniżej krzywej l₂. Nowa sytuacja konsumenta jest gorsza aniżeli poprzednia. Przejście z punktu A do C oznacza przejście od lepszej kombinacji konsumpcji obydwu dóbr (kombinacja x, y) do kombinacji gorszej dla konsumenta (kombinacja x„ y,). Pogorszenie się sytuacji konsumenta jest wynikiem działania efektu substytucji oraz efektu dochodowego.

Przypuśćmy, że konsument otrzymuje taki dochód dodatkowy, który umożliwia mu pozostanie na wyższej krzywej obojętności (l₂). Wzrost dochodu konsumenta przesuwa linię budżetową w górę, przy czym nowa linia budżetowa jest równoległa do tej, która przechodzi przez punkt C. Oznacza to, że nowa linia budżetowa odzwierciedla taką samą relację między P_x i P_y, jaka powstała po wzroście P_x.

Nowa linia budżetowa styka się z krzywą obojętności l₂ w punkcie B. W ten sposób otrzymujemy sytuację, w której konsument, pozostając na tej samej krzywej obojętności, nie ucierpiał z powodu spadku siły nabywczej swojego dochodu.

W takiej właśnie sytuacji skutkiem wzrostu P_x jest zmiana optymalnej kombinacji konsumenta, którą na wykresie obrazuje ruch z punktu A do B (strzałka). Konsument przechodzi od kombinacji x, y do kombinacji x, y.

Jest to efekt substytucji - konsument, pozostając na tej samej krzywej obojętności, zastępuje konsumpcję dobra X (relatywnie droższego) konsumpcją dobra Y (relatywnie tańszego). W rezultacie konsumpcja dobra X zmniejsza się z x do x, natomiast konsumpcja dobra Y wzrasta z y do y.

Jeżeli konsument nie otrzyma dodatkowego dochodu, wtedy przechodzi od kombinacji A (x, y) do kombinacji C (x_v y,). Przejście konsumenta z punktu A do C stanowi całkowity efekt wpływu wzrostu ceny dobra X na optymalne wielkości zakupów konsumenta (popytu konsumenta).

Przejście konsumenta z punktu A do C możemy przedstawić jako:

-    zmianę popytu wynikającą wyłącznie ze zmiany cen relatywnych - przejście z punktu A do B (efekt substytucji),

-    oraz jako zmianę popytu wynikającą ze spadku siły nabywczej dochodu konsumenta - przejście z punktu B do C. W tym wypadku mamy do czynienia z efektem dochodowym wzrostu ceny dobra X.

Wzrost P_x sprawia, że przy danym dochodzie konsument może znajdować się jedynie na niższej krzywej obojętności. Efekt substytucji i efekt dochodowy powstają także wówczas, kiedy cena dobra X spada. W tym przypadku konsument przemieszcza się na wyższą krzywą obojętności.

Działanie efektu substytucji jest zawsze jednoznaczne: dobro relatywnie droższe zastępowane jest przez dobro relatywnie tańsze. Działanie efektu dochodowego zależy natomiast od tego, czy mamy do czynienia z dobrami normalnymi, czy też podrzędnymi. Jeżeli X i Y są dobrami normalnymi, wtódy efekt dochodowy zmniejsza konsumpcję obydwu dóbr. W przypadku kiedy jedno z dóbr (X lub Y) jest podrzędne, wówczas efekt dochodowy prowadzi do wzrostu konsumpcji dobra podrzędnego.

125