golaszewska þnomenologia dziela sztuki (2)
262 ZARYS ESTETYKI
estetycznych. Niesprowadzolność dzieło sztuki do przeżyć odbiorcy związana Jest z tym, że dzieło budzi w nim przeżycia całkiem swoiste; doznanie estetyczne nie jest bynajmniej projekcją stanu świadomości odbiorcy — jest ono wywołane przez właściwości w dziele zastane. Dzieło sztuki budzi doznania, których odbiorca nie spodziowoł się i których niekiedy nigdy przedtem nie zaznał. Sam zresztą Segał przyznaje, że tragizm, wzniosłość pochodzą od dzieła, nie zaś od odbiorcy.
Tylko pozornie przemawia za psychologizmem fakt, że przeżycia konstytuują przedmiot percepcji (czyli przedmiot estetyczny; argument ten wysuwa właśnie Segał) — nie konstytuują one wszak dzieła sztuki. Dzieło sztuki istnieje poza przeżyciami Jako struktura zastana w świede człowieka. Musi być odbierane zgodnie z tym, co zawiera.
Psychologistyczna teoria dzieła sztuki należy Już dziś do koncepcji przezwyciężonych teoretycznie, odradza się stale jedna); na gruncie krytyki artystycznej i w niektórych przeświadczeniach odbiorcy — gdy np. przypisuje się wartość dziełu w zależności od tego. Jakie przeżycia, jakie nastroje dzieło to wywołało, nie zastanawiając się nad tym, jakie ono jest w Istocie.
e. ■Feiwmęnoiógiczna teoria dzida sztuki
Wkład fenomenologii w estetykę współczesną jest ogromny — z tego kręgu filozoficznego wywodzą się tacy autorzy dzieł poświęconych problematyce estetycznej, Jak Geiger™, Sćheler™, Heidegger*0 oraz Ingarden ", Wszystkie te rozważania łączą wspólne założenia filozoficzne zaczerpnięte z systemu Husserla •*, jednakże zarówno zakres tej problematyki, jak i propozycje rozstrzygnięć są w każdym przypadku odmienne. Najpełniejsza jest teoria Ingardena, obejmująca zagadnienia ontologii dzieła sztuki, a także analizy poszczególnych rodzajów dzieł. Teoria ta oddziałała na estetykę i teorię sztuki w Polsce i w wielu Innych krajach. Z tych też względów, mówiąc o fenomenologii dzieła sztuki, będziemy mieć no uwadze teorię Ingardena.
Sposób Istnienia dzieła sztuki. Punktem wyjścia rozważań Ingardena nad dziełem sztuki Jest ontologiczny problem idealizmu i realizmu. Badanie ontologiczne struktury dzieła sztuki ma dostarczyć argumentów za istnieniem przedmiotów realnych — sposób istnienia i struktura dzieła sztuki zakłada istnienie świata realnego, samodzielnego, autonomicznego, bo tylko od takiego bytu mogą dzieła sztuk być pochodne (pochodność tę stwierdza się, analizując właśnie ich strukturę i sposób istnienia). Ważno jest w szcze-gólnośd odróżnienie dokonane przez Ingardena w obrębie tego, co potocznie obejmujemy jedną nazwą dzieła sztuki:
1) przedmiot materialny, stanowiący dla dzieła sztuki podstawę bytową, lecz nie będący dziełem (w malarstwie — płótno l farby, w rzeźbie — kamień itp.);
2) dzieło sztuki w sensie właściwym, któremu Ingarden przypt-sujo byt intencjonalny; ^na on swoje oparcie w przedmiocie materialnym, w akcie twórczym artysty oraz w aktach percepcji odbiorcy;
3) przedmiot estetyczny powstający w wyniku dokonywanej przez odbiorcę percepcji estetycznej, konkretyzującej dzieło sztuki; jest to byt intencjonalny, mający swe oparcie w dziele sztuki i w aktach percepcji estetycznej.
Podstawa bytowa dzieła sztuk 1. Każde dzieło sztuki przejawie się na podłożu materialnym — jego fundamentem bytowym jest określony przedmiot materialny. Dzieło sztuki różni się jednak od tego przedmiotu 1 nie może być z nim utożsamione: posiada bowiem, inny sposób istnienia i inne własności niż ów przedmiot materialny. Np. rzeźba to kawałek kamienia trwający w czasie, rozciągający się w określonej przestrzeni, mający własności fizyczne, takie jak rozmiar, ciężar, skład chemiczny itp.; dzieło sztuki rzeźbiarskiej natomiast ma swoją własną przestrzeń wypełnioną przedmiotem, który rzeźba prezentuje, kreuje więc swoją własną przestrzeń, posiada szereg właściwości, których nie posiada kamień, takich jak np. wyraz twarzy osoby przedstawionej (gdy rzeźba jest posągiem człowieka), monumentalność albo lekkość, miękkość dała wyrzeźbionej postaci (oddaną np. przez odpowiednie wyszlifowanie marmuru) itp. Podobnie obraz wiszący na śćianie to kawał płótna pokryty pigmentami, zwany przez Ingardena malowidłem. Właściwy obraz składa się z warstw (mowo o tym było wyżej), zawiera w sobie jakości emocjonalne takie, jak nastrój, pogoda, ponurość, smutek, wspaniałość itp. Gdy autor wykona repliki tego samego obrazu, obraz pozostaje jeden, choć jest kilka malowideł. Ingarden odróżnia podstawę bytową od dzieła, stwierdza, że nie należy ona do dzida sztuki, jest przedmiotem fizycznym, a nie intencjonalnym.
Dzieło sztuki jako byt intencjonalny. Dzieło sztuki kontynuowane Jest w aktach twórczych artysty i w aktach odbiorczych perceptora. Artysta, celowo kształtując materię w procesie twórczym, pragnie uzyskać zamierzony efekt, zrealizować określoną wartość estetyczną — zmienia więc wygląd owego tworzywa i nadaje mu określone, nowe znaczenie (jest to zatem akt intencjonalny wytwórczy — celowy, świadomy, nastawiony na przetwarzanie i wytwarzanie czegoś). Natomiast ogbłorca współkontynuuje dzido sztuki.
Wyszukiwarka