img108 2

Bakterie Gram-ujemne CG—)

Bakterie Gram-dodatnie (G+)

lipopolisacharydy, lipidy, jony Ca²*

■ warstwa plastyczna

polisacharydy, kwasy tejchonowe kwasy tejchouronowe, kwasy lipotejchonowe

. warstwa sztywna

błona cytoplazmatyczna -||§|

cytoplazma

Rys. 4.3. Schemat budowy ściany komórkowej bakterii Gram-ujemnych i Gram-dodatnich działania muroendopeptydaz (enzymów występujących głównie u bakterii) i antybiotyków /3-laktamowych (np. penicyliny) następuje zniszczenie mostków peptydowych mureiny. Komórki bakterii Gram-dodatnich, niezależnie od ich pierwotnej formy, przybierają kształt kulisty i noszą nazwę protoplastu. Dominującą część ściany komórkowej bakterii Gram-ujemnych stanowi warstwa plastyczna, którą tworzy błona zewnętrzna, składająca się z fosfolipidów, białek, lipoproteidu Brauna, lipopolisacharydu oraz antygenu wspólnego. W ścianie komórkowej bakterii Gram-ujemnych występuje od jednej do trzech warstw peptydoglikanu (stanowi on 4-10% suchej masy ściany komórkowej), który oddziela od warstwy plastycznej tzw. przestrzeń peryplazmatyczna. Warstwa lipopolisacharydowa jest inkrustowana jonami wapnia, które nadają jej dużą stabilność, dzięki czemu bakterie Gram-ujemne są oporne na działanie lizozymu. Związki helatujące, np. EDTA, zaburzają czynność nieprzepuszczalności błony dla antybiotyków i detergentów. W tej sytuacji ściana komórkowa bakterii Gram-ujemnych staje się wrażliwa na ich działanie, ale nie ulega całkowitemu zniszczeniu. W efekcie powstają sferoplasty z fragmentami ściany komórkowej, które umieszczone w optymalnych warunkach środowiskowych mogą odbudowywać brakujące elementy.

Rzęski. Są narządem aktywnego ruchu bakterii. Występują u prawie wszystkich bakterii spiralnych i u ponad połowy form cylindrycznych. Są to cylindryczne, nitkowate wypustki o długości od 5 do 50 pm i średnicy od 12 do 20 nm, zaczepione w błonie cytoplazmatycznej i zbudowane z kurczliwego białka-flagelliny. Pojedyncza rzęska składa się z trzech części: spiralnie zwiniętej pustej w środku nici (włókna) o liczbie skrętów zależnej od gatunku, struktur mocujących w błonie i ścianie komórkowej: haka (haczyka) i ciała podstawowego (ciała bazalnego, pierścieni). U bakterii Gram-ujemnych występują dwie pary pierścieni, a u Gram-dodatnich jedna para. Pierścienie spełniają funkcję tulejki dla przechodzącej przez nie nici. Bakterie poruszają się dzięki obrotowemu ruchowi rzęsek. Liczba i umiejscowienie rzęsek na komórce mają znaczenie taksonomiczne. Ze względu na

37