IMGP0592

132 Część druga. Powstanie pisma

bole dnia powszedniego - jak serce przebite strzałą - wyrażenie miłości. We wszystkich tych wypadkach nie chodzi o znaki odpowiadające pojedynczym słowom łub pojęciom, lecz o symbole dużo szerszych pojęć i zespołów wyobrażeniowych - a więc o relikty asocjacyjnego języka obrazowego, znacznie starszego niż pismo, który - jak już wspomnieliśmy - sięga korzeniami aż do epoki kamienia.

ZASADA ZAPISU IDEI

Jak zauważył historyk pisma Ignatz J. Gelb, w tym języku obrazkowym „narysowane formy [wyrażają] znaczenie bezpośrednio, to jest bez pośredniczących form językowych”³ - chodzi zatem o symbole, które - zdaniem Andrć Leroi-Gourhana - „nie są uzależnione bezpośrednio od mnogości wypowiadanych słów, lecz stanowią z nimi prawdziwą paralelę”.⁴ Służą one wprawdzie do utrwalania i odtwarzania pewnych treści i idei, podobnie jak pismo, mogą jednak przedstawiać je tylko w formie oderwanej od sformułowań, niejako rozproszonej - dlatego właśnie znacznie mniej bezpośrednio i dosadniej niż ono. Zapisywanie bądź odczytywanie dosłownie i precyzyjnie sformułowanych zdań za pomocą zapisu idei jest niemożliwe, a nawet zbędne; dlatego też owe wyrażające pojęcia obrazy określane są jako nie-związane z językiem.

Natomiast pismo, takie, jakie znamy, zawsze bezpośrednio wiąże się z językiem, odtwarza słowo w słowo ujęte w zdania teksty, dokładnie i wiernie zachowując sformułowania. Decyduje o tym jego zupełnie inaczej ukształtowana struktura, w której każdy pojedynczy znak wyraża określone słowo lub konkretną głoskę. W stosunku do starszej symboliki obrazkowej różnica jest poważna, ponieważ wraz z przejściem do pisma, jak stwierdził Gelb, „nie było już konieczne odtwarzanie zdania człowiek zabił lwa za pomocą rysunku, który ukazywał człowieka z dzidą lub tukiem w dłoni zabijającego drapieżnika”, lecz można było „zapisać trzy słowa za pomocą trzech następujących po sobie znaków oznaczających człowieka, dzidę lub łuk («zabi-jać») i lwa”.⁵

„OBRAZ GŁOSU”

Chiński uczony Ihi Tung nazwał pismo z powodu wiernego odtwarzania przez nie wymawianych stów „obrazowo przedstawioną mową”, a francuski przedstawiciel Oświecenia Voltaire pisał: „Pismo jest obrazem głosu. Im bardziej go przypomina, tym jest lepsze.”⁶ Jednakże ta ostatnia definicja dotyczy dopiero wysoko rozwiniętych pism fonetycznych, posługujących się

znakami sylabowymi lub literowymi, gdyż tylko za ich pomocą możliwe jest ptzybliżone przetransponowanie dźwięków języka na znaki graficzne, a tym amymkitrwalenie na piśmie nie tylko treści, je<3Ltakże dokladnegabrzmie-oin jalripgrt komunikatt i; dlatego też określa się je niekiedy mianem pism pełnych.

Za pomocą starszych pod względem historii rozwoju pism słowno-poję-dowych, w których znaki odpowiadają całemu słowu lub pojęciu, również można zapisać uporządkowane składniowo ciągi stów, a potem dokładnie je odczytać. Zatem także pisma Iogograficzne bądź ideograficzne są powiązane z językiem, wiernie odtwarzają teksty w precyzyjnie uporządkowanych sformułowaniach, mimo że ich znaki utrwalają najczęściej jedynie znaczenie, a nie brzmienie słów - dlatego nazywa się je „pismami częściowymi”. Wszystkim tym najdrobniejszym szczegółom przyjrzymy się jeszcze wnikliwiej w kolejnych rozdziałach i zobaczymy, że większość wczesnych pism nie było ani systemem wyłącznie logograficznym, ani wyłącznie fonetycznym, lecz mieszaniną ich obu.

Zasób znaków pism w przeważającym stopniu logograficznych może obejmować ich wiele tysięcy - słownych lub pojęciowych (logogramów i ideogramów) - w skrajnym przypadku pisma chińskiego jest ich dzisiaj w przybliżeniu 50 tysięcy. Natomiast w pismach mieszanych, logograficzno--fonetycznych, liczba ich ogranicza się do kilkuset znaków, w pismach czysto syiabicznych często do mniej niż stu, a w pismach literowych do 20-40 znaków dźwięków (fonogramów).

„PISEMNA PAMIĘĆ”

Th „zupełnie nowa, a nawet całkiem inna mowa dla oka”^Artur Schopen*^ JpP otworzyła kulturze ludzkiej nieznane dotąd i dalekosiężne możliwo-Tal^rabayólant, scripta maneni\[Słowa ulatują, to. co zapisane* pozostaje) \ - uczy łacińskie przysłowie⁸, w którym krótko i dobitnie podsumowano główne osiągnięcie pisma -Inadaje ono trwałość temu, co przemijające. MSCTnri& mowb”, jak sformułował to Wilhelm von Humboldt⁹,¹\grzfi£hfh wuje słowa i myśli ludzi, które w tej formie mogą pokonać przestrzeń i czas,\ WpraWdźfeTjak^ już widzieliśmy, (także niepiśmienne' spoTećżenśiwa mają wysoko rozwinięte i dobrze przystosowane Ho potiz&b metody pjzękaźu s: 103-106). Pod względem objętości i zasięgu pozostają onezzasady ograniczone wskutek ścisłego powiązania2jpamięCiąisłowem mówionym czy też objaśnieniem ustnym. Dfatego to, co jako część dziedzic-Mkujtwowego jest przekazywane dalejjg pokolenia na pokolenie, podlega w tych społeczeństwach ostremu procesowi selekcji stosownie do zmieniających się potrzeb. Dobra duchowe ..które nie są już uznawane przez