IMGP0611

170 Część druga. Powstanie pisma

ok. 3000	ok. 2400	ok. 1800	ok. 650	^2naczenie
*	|s			niebo, bóg
m o a	1	$		góry
V	O		<5=	krowa
				jeść
g	Si	>łf=r	R	głowa
	1!	IF	tf	woda
	W			ptak
iii	■	ł	ff<	ryba
i				wół

39. Rozwój niektórych mezopotamskich znaków pisma od wczesnosumeiyjskich do nowoasy-ryjskich

zapewne nie uznano za kłopotliwą. Poza tym w drugiej połowie III tysiąclecia zapisywanie tabliczek klinowych w wyznaczonych polach lub pionowych kolumnach stopniowo zaczęło ustępować miejsca wersom poziomym, które odczytywano od lewej do prawej, tak jak w wypadku naszego pisma.

Rozwój i dojrzewanie zewnętrznej formy pisma szło w parze ze zmianami w jego strukturze wewnętrznej, przy czym obydwa składniki wzajemnie na siebie wpływały. Pismo, w którym jedno słowo wyrażano poprzez jeden mak, jak w tekstach archaicznych, ma tę wadę, że potrzebuje dużej liczby znaków, i ma ograniczoną zdolność wyrazu, ponieważ wielu stów i pojęć nie da się przekazać za pomocą symboli obrazkowych lub stwarza to duże trudności.

Oczywiście swobodę wyrazu w obrębie ideografii można poszerzyć, wyko-nystując na przykład jakiś znak nie tylko do zapisywania bezpośrednio przedstawionego słowa czy obiektu, lecz poza tym także do wyrażenia pojęć znaczeniowo pokrewnych. Na przykład we wczesnosumeryjskim piśmie znak symbolizujący słowo „stopa” oznaczał także związane z tą częścią ciała czynności chodzenia i stania, a znak „pług” znaczył jednocześnie „orać” i „oracz” - przy czym za każdym razem należało go inaczej odczytywać fonetycznie. W podobny sposób wizerunek gwiazdy, który pierwotnie symbolizował wyłącznie to ciało niebieskie, stopniowo stał się znakiem pisma oznaczającym także słowa „niebo” i „bóstwo”, a znak słońca - symbolem dów „dzień” i „biały”.

Obok tej metody przenoszenia znaczenia stosowano też od początku metodę kombinowania znaków, tak by w możliwie najbardziej ekonomiczny sposób zwiększyć potencjał wyrazu pisma. Na przykład słowo „jeść” zapisywano za pomocą kombinacji znaków głowa i chleb, podczas gdy zestawienie symboli głowy i wody było równoznaczne z pojęciem „pić”. Jednak występują niemal we wszystkich pismach ideograficznych metody poszerzania możliwości znaczeniowych również szybko sięgnęły granic, kiedy pojawił się problem zapisywania nazw miejscowych i imion lub cząstek gramatycznych. By przełamać te bariery, ideograficzną zasadę pisma opierającą się przeważnie na znaczeniu słów musiała uzupełnić, a częściowo nawet zastąpić zasada fonetyczna, która na pierwszym planie stawia brzmienie zapisanych wyrazów.

ZASADA FONETYCZNA

Jak dotąd nie wyjaśniono jeszcze z absolutną pewnością, kiedy w piśmie mezopotamskim rozpoczął się proces fonetyzacji, w toku którego wiele znaków utraciło swoje pierwotne - i bez tego już zatarte przez abstrakcyjność -znaczenie obrazowe, a zamiast niego otrzymało określone wartości fonetyczne. Adam Falkenstein sądził, że znalazł pierwsze jego świadectwa na kilko tabliczkach z tekstem pochodzących z Uruk III i Dżemdet Nasr. W zapiać imienia własnego en-Ul-ti (znaczy to mniej więcej: „Enlil utrzymuje przy tyciu”) nie użyto tam brzmiącego po sumeryjsku ti(l) znaku oznaczającego