IMGP0618

184 Część druga. Powstanie pisma

44. Kościana etykieta z grobu U-j w Abydos, koniec IV tysiąclecia p.n.c.

ków przeznaczonych do odczytania fonetycznego (por. s. 188). Interpretuje on kościane etykietki jako „adnotacje opisujące pochodzenie lub informacje kontrolne rozmaitych instancji administracyjnych” dotyczące poszczególnych darów grobowych.⁴

NAJSTARSZE ZABYTKI PISMA NA Ś WIECIE?

Zdaniem Dreyera przypuszczenia te można też odnieść do symboli namalowanych tuszem na glinianych naczyniach. Ponieważ, jak sugerują resztki organiczne pozostałe na ściankach wewnętrznych, opisywane gary zasobowe zawierały bez wyjątku tłuszcz roślinny, znaki te przypuszczalnie nie miały nic wspólnego z zawartością, lecz odnosiły się raczej do miejsca ich pochodzenia. Uderzająco często ukazują też one symbol zwierzęcy, na przykład skorpiona, ryby czy ślimaka morskiego w powiązaniu z drzewem lub pędem rośliny, zdaniem Dreyera można je więc objaśnić jako „informację

o pochodzeniu z dóbr bądź instytucji gospodarczych, które nazwano od imienia króla, ich założyciela, «plantacją» (drzewo/roślina) «NN» (imię królewskie)*’. Takie postępowanie według badacza Jest wielokrotnie poświadczone także później, na przykład przy określaniu majątków w okresie wczesnego Starego Państwa**.³ Zestawienie dwóch znaków obrazkowych: skorpiona i drzewa należy zatem odczytywać w przybliżeniu jako „majątek rolny króla Skorpiona”. A ponieważ właśnie taka kombinacja ideogramów, jak też sam symbol skorpiona, pojawiają się zdecydowanie najczęściej na podpisanych glinianych naczyniach w grobowcu U-j, Dreyer uznał za prawdopodobne, że mógł tam zostać pochowany król o takim właśnie imieniu. Jego zdaniem musiał to być poprzednik i imiennik Skorpiona przedstawionego na późniejszej kamiennej maczudze z Hierakonpolis. Według przypuszczeń egiptologa władał on w środkowym okresie panowania liczącej nie więcej niż 20 królów „dynastii 0”, która przy zakładanej długości pozostawania u władzy poszczególnych królów przez 10 do 15 lat mogła panować łącznie około 200-300 lat.

STARSZE NIŻ MEZOPOTAMSKIE PISMO KLINOWE?

IRfynika z tego jednoznacznie, że państwo egipskie, a wraz z nim pismo hieroglińczne, jest o wiele starsze, niż dotychczas zakładano. Zwłaszcza że - zdaniem Dreyera - zabytki pisma z grobu U-j raczej nie są najstarsze w egipskiej historii, gdyż świadczą o istnieniu „systemu pisma już w dużym stopniu rozwiniętego”.⁶

W ciągu ostatnich kilku lat okoliczność ta skłoniła wielu komentatorów do zakwestionowania tradycyjnie przyjmowanej kolejności rozwoju systemów pisma i kultur na Bliskim Wschodzie. Na przykład w 1996 roku we „Frankfurter Rundschau” napisano: „Przez długi czas za najstarsze znane nam pismo uważano sumeiyjskie pismo klinowe, jednak według najnowszych badań naukowych nie można wykluczyć, że Egipcjanie wyprzedzili Sumerów w postępie rozwoju pisma”.⁷ Natomiast „Spiegel” stwierdzał bez ogródek, że hipotezy sumeryjskiej nie daje się Już oczywiście dłużej utrzymać”. ,/Iferaz spokojnie można sobie wyobrazić, że idea pisma przybyła z Egiptu do Mezopotamii”, cytował amerykański magazyn naukowy „Science” słowa samego kierownika projektu, Dreyera.⁸ Również „Spiegel” ogłosił, „że impuls pisania w rzeczywistości przeniknął z Egiptu nad Eufrat, a nie odwrotnie”, ponieważ datowanie „początków pisma w Egipcie należy teraz cofnąć o kilka stuleci”.⁹

By móc ugruntować sobie opinię na temat tych teorii, trzeba dokładniej przyjrzeć się chronologii starożytnych cywilizacji Bliskiego Wschodu, która jest dość zagmatwana. Zarówno w wypadku starożytnego Egiptu, jak też