IMGP0629

206 Część druga. Powstanie pisma

SZTYWNE METODY WYCHOWAWCZE

'Wykorzystywane w nauczaniu metody wychowawcze w porównaniu z dzisiejszymi standardami z pewnością nie byty postępowe - by pomimo suche* go, żmudnego i nudnego wkuwania utrzymać wśród dzieciaków „dyscyplinę i porządek”, często robiono użytek z rózgi, co przecież jeszcze nie tak dawno było powszechnym zwyczajem także w naszych szkołach podstawowych. WEgjpcie najważniejsza zasadą pedagogiczna była mądrość: „Chłopiecma grzbiet; słucha tylko. wtedy, kiedy się go biieIL.ii>daksvmv tei trzymSlttrsiĆ także w szkofach mezopotamskich. W jednym z ulubionych i ustawicznie kopiowanych babilońskich opowiadań humorystycznych z początku II tysiąclecia p.n.e. uczeń opisuje typowy dzień nauki, który już od samego początku zapowiada się źle. „W domu tabliczki ^mężczyzna pełniący dyżur» powiedział do mnie: «Dlaczego przyszedłeś [za] późno?» Wystraszyłem się, serce mi waliło. Stawiłem się przed moim mistrzem, złożyłem mu pokłon. Mój «ojciec domu tabliczki» [nauczyciel] przeczytał moją tabliczkę, dokonał [brak tekstu]..., uderzył mnie.”⁵ W dalszej części tego szkolnego dnia chłopiec jeszcze ośmiokrotnie dostaje lanie z rozmaitych powodów, od różnych wykładowców, między innymi ponownie od nauczyciela za brzydki charakter pisma. Jego sytuacja poprawia się dopiero wtedy, gdy rodzice zapraszają „ojca domu tabliczki” na posiłek i zasypują go podarkami, po czym surowy preceptor nagle chwali swojego ucznia słowami: „Wśród swoich braci mógłbyś być przywódcą, pośród swoich towarzyszy naczelnikiem, spośród wszystkich uczniów mógłbyś zajmować najwyższe miejsce”.⁶

Stanowisko takie wskazuje kolejny ważny cel wychowawczy starożytnych szkół orientalnych, a mianowicie wdrożenie członków przyszłej państwowo-twórczej elity do ściśle hierarchicznego myślenia państwowego. Powinny ich cechować ambicja i chęć uzyskania władzy nad osobami równymi pozycją lub poddanymi, a posłuszeństwo i szacunek - wobec autorytetów. „Chodź, mój «synu», zajmij miejsce u moich stóp” - mówi w tekście mezopotamskim nauczyciel do swojego egzaminowanego ucznia - jak potwierdzają to znaleziska archeologiczne, siedzenie mistrza znajdowało się wyżej niż miejsca wychowanków.⁷ Innym razem radzono: „Bądź skromny, okazuj głęboki szacunek twojemu zwierzchnikowi! Gdy będziesz mu stale okazywał cześć, twój zwieizchnik będzie cię kochał.”⁸ W tekstach staroegipskich wdrażanie do absolutnego posłuszeństwa widać jeszcze wyraźniej: „Popatrz na pisarza, który słucha [słów możnego]. Ktoś, kto słucha, staje się bardziej przydatny. Strzeż się słów, które są przeciwko temu” - czytamy w jednej z nauk⁹; w kolejnej najważniejszą cnotę biurokraty krótko i dobitnie wyrażono w ten sposób: „Zginaj kark przed twoim zwierzchnikiem, przed przełożonym twoim (...). Ib bardzo źle, gdy ktoś przeciwstawia się zwierzchnikowi. Żyje się tylko dopóty, dopóki on jest życzliwy.”¹⁰