IMGP3421

wsnia do kongregacji zakonnych dochodzi już na przełomie XII — XIII w. do wykształcenia się czysto polskiej warstwy duchowieństwa śląskiego i bujnego rozkwitu polskiej świadomości narodowej.

Dużą rolę w tworzeniu fundamentów polskiej kultury i szkolnictwa na Śląsku w połowie XII w. odegrała działalność rządcy diecezji wrocławskiej Waltera z Ma-lonne, brata biskupa płockiego Aleksandra, wybitnego przedstawiciela umysłowości i kultury romańskiej. Według zachodnich wzorców zreformował on życie kleru śląskiego, rozbudował i zreorganizował istniejącą już od pewnego czasu szkołę katedralną, w której sam nauczał. Był budowniczym katedry wrocławskiej, a na potrzeby szkoły przeznaczył osobny gmach. W pierwszej połowie XIII w. Wrocław zasłynął jako poważny ośrodek naukowy i największe skupisko polskich duchownych wykształconych w zachodnich uniwersytetach. To środowisko intelektualne promieniowało na cały kraj, a na początku następnego stulecia, kiedy szkolnictwo śląskie przeżywało swój złoty wiek, szkoła katedry wrocławskiej była nadal pierwszą szkołą polską z fakultetem prawniczym, medycznym i teologii scholastycznej. Poziom szkoły przyciągał też uczniów spoza Śląska, a nawet spoza Polski, miała ona wówczas realne szanse przekształcenia się w uniwersytet. Biblioteka kapitulna, będąca zarazem biblioteką szkoły, wzbogacona hojnymi darami wrocławskiego scholastyka Apeczki, podnosiła naukową rangę ośrodka.

Ośrodkami polskiego życia religijnego i kulturalnego były również klasztoi y fundowane w XII w. przez Piotra Włosta we Wrocławiu, kanoników regularnych i opactwo benedyktyńskie Św. Wincentego, później założony przez Czesława Odrowąża klasztor Dominikanów i inne mnożące się na prowincji klasztory. Wokół kłaszaorow sknpiało się też szkolnictwo przeznaczone dhi zakonników i świeckiego kleru. Szkoły wcwnątrz-klaszrome prowadzili od początku XIII w. kanonicy regułami, później dominikanie, a pod koniec XIII w.

jako trzecie wybitne ognisko oświaty w samym Wrocławiu powstała szkoła przy kolegiacie Św. Krzyża, ufundowanej w 1287 r. przez Henryka Probusa. Szkoła ta była ulubionym przedmiotem ofiarności polskiego mieszczaństwa, a o jej doskonałym wyposażeniu świadczy zachowany z XV w. rejestr posiadłości i czynszów. Ze szkół klasztornych na prowincji wybijają się zwłaszcza w XIV w. szkoła przy klasztorze kanoników regularnych w Żaganiu, skąd wysyłano nieraz mnichów na dalsze studia do Bolonii, oraz w Kłodzku, gdzie w skryptorium klasztornym powstał słynny Psałterz floriański ofiarowany królowej Jadwidze. Mniej znacząca dla oświaty śląskiej była działalność szkolna innych klasztorów prowincjonalnych, choćby cystersów w Henrykowie i Lubiążu czy żeńskiego klasztoru w Trzebnicy. Wszystkie natomiast klasztory, kultywując pracę pisarską dla własnych religijnych potrzeb łub dla wymiany kodeksów, uczestniczyły w rozwoju kultury piśmienniczej na Śląsku.

Szkolnictwo w Średniowieczu było domeną Kościoła, a ustawodawstwo kościelne zalecało również zakładanie szkół parafialnych. Rozwijały się one na ogół

0    wiele słabiej niż klasztorne, uczono w nich początków łaciny i śpiewu dla celów kościelnych. Jedynie miejskie szkoły przy kolegiatach prowadzone przez kler świecki wybijały się jako ważne placówki oświatowe, zwłaszcza we Wrocławiu, w Legnicy, a w XXV w. również w Nysie

1    Brzegu. Szkoły te miały czysto polski charakter, cieszyły się protektoratem książąt śląskich [np. protektorem szkoły w Brzegu był książę Ludwik], dysponowały własnymi księgozbiorami kolegiackimi. Szkolnictwo, parafialne na wsi wiąże się natomiast z kolonizacją niemiecką. Episkopat wrocławski wydając akty lokacyjne dla kolonistów wręcz zahraniał zakładania szkół łub nakazywał nie przyjmować nauczycieli niemieckich W XIII w. ustaliło się niemieckie prawo lokacyjne dla miast i powstała pierwsza niemiecka parafia we Wrocławiu, wówczas mieszczanie zaczęli ubiegać się o własną szkołę. Po wielu oporach ze strony kapituły wrocławskiej i po inter-

15