IMGP9110

Magia sympatyczna

nie może bowiem tak się stać, by je dwukrotnie chowała i odprawiała nad nimi żałobę. Gdy zaś los napiętnował człowieka ubóstwem, łatwo temu może zapobiec kupując za grosze kilka tanich pereł i grzebiąc je w ziemi, któż bowiem poza ludźmi zamożnymi może pozwolić sobie na takie zbytki?

- Dotąd rozważaliśmy głównie tę gałąź magii sympatycznej, którą można nazwać homeopatyczną względnie naśladowczą. Jak przekonaliśmy się, jej główna zasada sprowadza się do tego, że podobna przyczyna wywołuje podobny skutek, czyli, innymi słowy, że skutek podobny jest do przyczyny. Inna wielka gałąź magii sympatycznej, którą nazwałem magią przenośną, wychodzi z założenia, że rzeczy, które kiedyś były połączone, pozostają na zawsze, nawet jeśli są od siebie zupełnie oddzielone, w tego rodzaju stosunku sympatycznym, że to, co dzieje się z jedną częścią, musi wpłynąć w podobny sposób na drugą. Tak więc logiczną podstawą magii przenośnej jest, podobnie jak w magii homeopatycznej, fałszywe skojarzenie idei, zaś jej bazą fizyczną, jeśli w ogóle o czymś takim możemy mówić, jest, podobnie jak w magii homeopatycznej, jakiś materialny przewodnik, który na podobieństwo eteru we współczesnej fizyce jednoczy rzekomo odległe przedmioty i przekazuje od jednego do drugiego impulsy. Najbardziej znanym przykładem magii przenośnej jest magiczny związek istniejący między człowiekiem a jakąś oderwaną od niego częścią jego ciała, jak na przykład jego włosami czy paznokciami, na skutek czego każdy, kto posiądzie włosy czy paznokcie człowieka, może z każdej odległości dowolnie oddziaływać na osobę, której te włosy czy paznokcie obcięto. Jest to przesąd powszechny na całym świecie, a przykłady związane z włosami i paznokciami napotkamy jeszcze w dalszym ciągu niniejszej książki.

U plemion australijskich istniał powszechny zwyczaj wybijania chłopcu jednego lub kilku przednich zębów podczas inicjacji, którą musi przejść każdy mężczyzna, zanim nabędzie prawa i przywileje dorosłego człowieka. Niejasne są źródła tych praktyk, nas interesuje w tym miejscu jedynie przekonanie, że magiczne powinowactwo między chłopcem a jego zębem trwa nadal po usunięciu zęba. U niektórych plemion nad rzeką Darling w Nowej Południowej Walii wyrwany ząb umieszczano pod korą drzewa rosnącego w pobliżu jakiejś rzeki lub zbiornika wody. Wszystko było dobrze, gdy kora zarastała nad zębem lub gdy ząb wpadał w wodę, ale gdy ząb pozostawał odsłonięty i przebiegały po nim mrówki, tubylcy wierzyli, że chłopak będzie cierpiał na chorobę ust. U Murringów i innych plemion Nowej Południowej Walii ząb przechowywał jeden ze starców, po czym przechodził z rąk jednego członka starszyzny do drugiego, aż obszedł wszystkich i wtedy wracał do ojca chłopca, i w końcu

do samego delikwenta. Przez cały jednak czas krążenia zęba z ręki do ręki nie wolno go było trzymać w worku zawierającym inne substancje magiczne, gdyż mogłoby to narazić właściciela zęba na poważne niebezpieczeństwo.

Basutowie pieczołowicie przechowują swe wyrwane zęby, żeby nie wpadły w ręce pewnych mitycznych istot, które nawiedzają groby i mogą za pomocą magicznych zabiegów wyrządzić krzywdę właścicielowi. W Sussex przed pięćdziesięciu laty służąca ostro sprzeciwiała się wyrzucaniu mlecznych zębów dzieci, twierdząc, że gdyby jakieś zwierzę je znalazło i pogryzło, nowe zęby dziecka będą podobne do zębów zwierzęcia, które pogryzło stare. Na dowód wspomniała starego pana Simmon-sa, któremu w górnej szczęce wyrósł wielki świński kieł. Defektowi temu winna była, jak stale wszystkich zapewniała, matka, która nieoględnie wrzuciła jeden jego mleczny ząb do chlewa. Podobne wierzenia prowadziły do praktyk mających zgodnie z zasadami magii homeopatycznej doprowadzić do zastąpienia starych zębów nowymi i lepszymi. Tak więc w wielu częściach świata istnieje zwyczaj ukrywania wyrwanego zęba w miejscu, w którym może go znaleźć mysz, w nadziei, że dzięki związkom sympatycznym istniejącym między zębem a jego uprzednim właścicielem ząb może nabyć twardości i świetności zębów tych gryzoni. W Niemczech na przykład panuje powszechny niemal zwyczaj wkładania wyrwanego zęba do mysiej dziury. Gdy będzie to ząb mleczny, który dziecko straciło, zabieg taki zabezpieczy je przed przyszłymi bólami zębów. Albo trzeba pójść za piec i przerzucić za siebie nad głową ząb mówiąc przy tym: „Daj mi, myszko, twój żelazny ząb, dam d za to mój kościany.*' Potem zęby już zawsze będą zdrowe. Daleko od Europy, na Rarotonga na Pacyfiku, wyrywając dziecku ząb wypowiadano zaklęcie:

Duży szczurze, mały szczurze!

Tu masz mój stary ząb,

Daj mi za to nowy.

Po czym ząb wrzucano na strzechę domu, ponieważ szczury gnieździły się zazwyczaj w przegniłych strzechach. Tubylcy zwracali się do szczurów, gdyż z wszystkich znanych im zwierząt one to posiadały najmocniejsze uzębienie.

Innymi częściami ciała, które w powszechnym przekonaniu pozostawały w związku sympatycznym z ciałem po ustaniu związków fizycznych, były: pępowina i popłód, włącznie z łożyskiem. Często uważa się, że związek ten jesttak ścisły, że dalsze losy człowieka zależą od tego, co się dzieje z tymi częściami jego osoby, tak więc jeśli jego pępowina i łożysko są zachowane i właściwie utrzymywane, będzie człowiekiem zamożnym, a gdy zostaną zagubione lub nie będą pod należytą opieką, wywoła to odpowied-

61