IMG95

88

88

•i następnie spijają produkty rozkładu, maja żuwaczki zaopatrzone na brzegu trzon,,^

" aparat filtrujący, utworzony ze szczotcezkowato ustawionych włosków i szczecinek i' nc gatunki biegaczowatych. jak dzier włochaty, które zdobyty p>’karm zwierzęcy |_uh slinny rozdrabniają, a następnie konsumują, maja trzonowy brzeg żuwaczki silnie ro/_Wl nięly, a aparat filtrujący słabo zaznaczony.

O larw chrząszczy żyjących w próchniejącym drewnie ustalono wyraźny zwią/ek mię dzy twardością pokarmu a budową żuwaczck. Wyrazem adaptacji żuwaczck jest m _W|c| kość kąta wierzchołkowego w trójkącie, którego podstawą jest odcinek łączący stawy ż_u. waczkowe, a wierzchołkiem końce zwartych żuwaczck oraz odległość wierzchołka żuwą. czek od tylnego brzegu głowy. U larw odżywiających się drewnem twardym, np. u kostrz_c. nia. kąt wierzchołkowy żuwaczek jest nic mniejszy raz 66'. gdy u larw żerujących w miękkim próchnic, np. u wynurta. kąt ten zamyka się w przedziale 46"—75* (rys. 3.60).

U samców jelonka rogacza żuwaczki mają kształt rogów i są wykorzystywane podczas walk o samice.

Żuchwy składają się z kilku wyraźnych członów, z których część nasadowa łączy się z puszką głowową i nazywa się kotwiczką (cardo). Na niej osadzony jest picniek (stipcs). na którego zewnętrznym brzegu, poniżej wierzchołka, czasem na specjalnym członie, tzw. dźwigaczu głaszczka (palpiger). umieszczony jest kilkuczłonowy glaszczck żuchwowy (palpus maxillaris). Ponadto na przedniej (wierzchołkowej) krawędzi występują dwie żu-wki: zewnętrzna (lobus cxtcmus. galea) i wewnętrzna (lobus intemus, lacinia). Żuwki służą do rozdrabniania pokarmu, a glaszczki. dzięki znajdującym się na nich scnsillom smakowym. do jego wyszukiwania.

Kształt poszczególnych części żuchwy i ich wzajemne proporcje są często różne nawet

A

B

C

Rysunek 3.60

Mechanika narządów gębowych owadów typu gryzącego na Drzvkładzie larw nrńchnniadów blaszko-

Rysunek

Gtaszczki lus Schall 1983). C

Budowa i lunkcie cala owadów leśnych 89

żuchwowe narządów gębowych typu gryzącego A - gtaszczyn brodaty Serropalpus barba-(wg Dominika. 1955). B - rytel pospolity Hylecoetus dermesloides L. (Dominik i Starzyk, drwionek okrętowiec - Lymexyton nava(e L (z Dominika i Starzyka. 1983)

u blisko spokrewnionych gatunków i mogą być podstawą do ich odróżniania. Szczególnie charakterystyczny może być kształt gla-szczka żuchwowego (rys. 3.61).

Warga dolna powstała przez połączenie tworów analogicznych do żuchwy: ze złączenia kotwiczek powstał podbródek (sub-mentuin). a z pieńków - broda (menium). Żuwkom zewnętrznym odpowiadają tu przy-języczki (paraglossae). żuwkom wewnętrznym -języczki (glossae). Występują ponadto gtaszczki, zwane tu wargowymi (palpus labialis). Warga dolna uczestniczy w procesie pobierania pokarmu w podobnym zakresie jak żuchwy.

Narządy gębowe gryzące mogą występować także w nieco zmodyfikowanej postaci u larw należących do tych rzędów.

Rysunek 3.62

Narząd zuchwowo-wargowy gąsienicy z rodź. He-piabdae (wg Gerasimowa. 1952): 1 - kotwiczka. 2 - pieniek, 3 - gtaszczek żuchwowy. 4 - glasz-czek wargowy, 5 - broda. 6 - żuwka. 7 - aparat przędny