IMGw23

a dotyczące problemu, to jakim stopniu w postawie danej istnieje wyraźnie“ skrystalizowany komponent behaioioralny. Jak pamiętamy z jednego z poprzednich paragrafów, mogą istnieć postawy nawet o silnym ładunku afektywnym, w których brak jest wyraźnie zarysowanego komponentu behawioralnego. Ceniąc bardzo wysoko Einsteina, jego osobowość i twórczość, bynajmniej nie muszę mieć w swej postawie określonego programu zachowania się wobec niego, wiedzieć mniej lub więcej wyraźnie, jakbym się chciał (czy powinien) wobec niego zachować. Mając silnie negatywną postawę wobec zjawiska zatrucia atmosfery przez rozwijający się przemysł nie wyciągam z tego dla siebie określonych konsekwencji behawioralnych (chyba, że jestem dyrektorem zakładu chemicznego lub inspektorem nadzoru sanitarnego). Postawy o wyraźnie skrystalizowanym komponencie behawioralnym, to przede wszystkim postawy wobec przedmiotów i sytuacji, związanych z naszym codziennym (czy choćby niecodziennym, sporadycznym) doświadczeniem w ten sposób, iż stany rzeczy, wobec których te postawy się odnoszą są tak czy inaczej zależne od naszych własnych zachowań, bądź też przynajmniej relacja między nami a przedmiotem postawy zależy od naszych zachowań. Człowiek żyjący w układzie stosunków społecznych, które mu zasadniczo nie odpowiadają, ale nie mający wedle własnego przekonania żadnego na ten układ stosunków wpływu, będzie z reguły miał postawy czysto poznawcze (o silnym ładunku negatywnym) — rzadko tylko postawy o wyraźnie skrystalizowanym komponencie behawioralnym.

Postawy, w których rysuje się tendencja (program) do określonego zachowania się, warto rozpatrywać ze względu na szereg innych aspektów. Przede wszystkim warto jest próbować wyodrębnić w nich (na tyle, na ile to jest możliwe) cel danego zachowania i sposoby realizacji danego celu. Odróżniwszy w tym „programie” cele od środków, warto następnie wyróżnić kilka typów takich programów tworzących komponenty behawioralne postaw, w zależności od tego, na ile jednoznacznie programy te określają dobór środków prowadzących do realizacji zawartego w postawie celu działania. Tutaj przede wszystkim wyróżnimy takie postawy, których treść wyraźnie i w sposób jednoznaczny określa, jak należy się zachować, aby dany cel osiągnąć. Kategoria druga po-

49

| — Teorie postaw