JĘZYK POLSKI 1

ŚREDNIOWIECZE 1

W Europie V-XV w. W Polsce od XI w. Kościół, religia chrześcijańska i łacina dominuję w kulturze (teocentryzm). Wąski kręg nadawców i odbiorców piśmiennictwa (księgi liturgiczne, żywoty świętych, akta sędowe, ustawy, roczniki i kroniki historyczne: Gall Anonim XII w., Wincenty Kadłubek XIII w., Janko z Czarnkowa XIV w., Jan Długosz XV w.). Od XIII w.lit. polska-pieśń "Boguro -dzica" - najstarszy znany tekst w jęz. polskim. Rymy wewnętrzne i zewnętrzne, refren, liczne archaizmy językowe: leksykalne -gospodzin (pan), bożyc (syn Boga), zbożny (dostatni), dzieła (dla)

; fonetyczne - przegłos (- ena - ona), krzciciel (k - ch); fieksyjne -wołać z w formie mianownika (Bogurodzica - o), samogł. końców -ki trybu rozkaz, (spuśd, raczy), składniowe - Bogiem sławiena (przez Boga wsławiona). Inne polskie zabytki językowe: modlitwy, kazania (świętokrzyskie, gnieźnieńskie), psałterze (floriański, puławski), przekłady Biblii, żywoty świętych ("Legenda o św. Ale -ksym"), moralitety, kolędy. Literatura świeck "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercię", "Satyra na leniwych chłopów", "O za -chowaniu się przy stole", "Skarga umierajęcego", pieśni miłosne, apokryfy (wszystko XV w.). Rozwój głównie epiki, wiersz nie -regularny, intonacyjno - składniowy, przeważa styl alegoryczny, epitety, retoryka, funkcje głównie dydaktyczno - moralizatorskie.

ODRODZENIE (renesans)

W Europie XIV - XVI w., w Polsce XVI w. Przewrót umysłowy w na -uce (Kopernik, Kolumb), sztuce (Leonardo da Vinci), filozofii (ant-ropocentryzm - humanizm), religii (reformacja: Marcin Luter, Jan Kalwin, arianie) - powrót do tradycji antycznej w filozofii i sztuce, twórczość w językach narodowych, rozwój drukarstwa. Przed -stawiciele w Europie: Włochy - Dante "Boska komedia", F. Petrar-ka (sonety do Laury), G. Boccaccio (nowele "Decameron"), Frań -cja - P. Ronsard, Fr. Rabelais, Hiszpania - M. de Cervantes "Don Kichot", Anglia - W. Szekspir: "Romeo i Julia", "Makbet", "Ham -let", "Otello", "Król Lear". Renesans w Polsce - faza wstępna (prerenesans) do 1543: wyjazdy na studia do Włoch, Niemiec i Francji; Klemens Janicki, Jan Dantyszek, Biernat z Lublina. Faza szczytowa do 1584 - ustalenie ortografii polskiej. Mikołaj Rej (1505-1569)- "ojciec" lit. narodowej, działacz reformacyjny (kalwin). "Krótka rozprawa..."- ostra satyra na duchowieństwo

W Europie XVI-VII w.: T. Tasso "Jerozolima wyzwolona", Molier "Świętoszek","Skqpiec","Szkoła żon", "Mieszczanin szlachcicem". W Polsce do poł. XVIII w. Okres wojen, buntów społeczn., anarchii szlacheckiej, kontrreformacji (wygnanie arian), rozszerzenia krę -gów społecznych aktywnych literacko, lecz często obniżenia wymo -gów artystycznych. Nurt baroku dworskiego (arystokracja): Jan Andrzej Morsztyn "Do trupa", "Niestatek", Daniel Naborowski-"Mamość", "Krótkość żywota", "Cnota grunt wszystkiemu". Wyk -wintna forma (wielokrotne porównania), temat, filozoficzno - oby -czajowa, satyra polityczna. Barok sarmacki: (szlachta ziemiańska) -Wacław Potocki (arianin), wybitny poeta, satyryk, atakowoł nieto -lerancję religijng ("Na kaduki ariańskie"), nierówność społ. ("Natura wszytkim jednaka"), prywatę i anarchię szlachty ("Pospolite ruszenie"), życie ponad stan ("Zbytki polskie"). Autor "Wojny chocim -skiej"- epopei o char. patriotycznym, licznych fraszek i moraliów. Jan Chryzostom Pasek "Pamiętniki"- realistyczny obraz życia i obyczajów średniej szlachty. Jan III Sobieski - listy do Marysieńki. Barok mieszczańsko - ludowy (plebejski) wyraża bunt chłopów i mieszczan przeciw szlachcie, klerowi, wojnom, uczonym: Jan z Ki-jan("Sowizdrzał"), Jan Dzwonowski, anon."Lamentchłopski napa -ny" Ostatnia faza baroku to lit. czasów saskich (I poł. XVIII w.) -upadek kultury i literatury, skrajnie oceniana twórczość ks. J. Baki.

OŚWIECENIE

W Europie XVIII w., w Polsce II poł. do ok. 1820. Filozofia : racjo -nalizm, empiryzm, ateizm, rozwój nauk ścisłych i przyrodniczych, wiara w postęp społeczny, humanitaryzm. Francja: Wolter "Kan -dyd", J. J. Rousseau "Nowa Heloiza", D. Diderot "Kubuś fatalista i jego pan", Anglia-J. Locke. W Polsce faza wstępna do 1764: Stan. Leszczyński - reformator praw, Stanisław Konarski - reformator szkolnictwa, krytyka liberum veto. Faza szczytowa - okres pano -wania St. Augusta Poniatowskiego (1764 -1795), rozwój czasopism i publicystyki ("Monitor","Zabawy Przyjemne i Pożyteczne"), teatru narodowego (W.Bogusławski), Komisja Edukacji Narodo -wej (1773). Najwybitniejsi pisarze - ośrodek warszawski : Ignacy Krasicki (1735 - 1801), biskup, ulubieniec króla. Poematy heroikomiczne "Myszeida", "Monachomachia", "Antymona-chomachia" (krytyka ciemnoty, pijaństwa kleru zakonnego),