K �jna DIALEKTY POLSKIE78943

141

W północnej części obszarów formowania się dialektu małopolskiego oraz na przyległych terenach pogranicza mazowieckiego (20D) zdysymi-lowane śr, żr (z wyjątkiem srebro, śreń, śreźoya) już od wieku XVI (Ś111 146) uległy zmetatezowaniu dając rśoda, rśedńi, verśedńi, orś&dek, rźebę, rźudlo, orżedle. urźeć, urźal, pśerźddlko, dorźaly nawet r^np 'zrąb’, zob. Dej 352 — 365. Ta ułatwiająca w jakimś sensie wymowę ciągu fonaeyjnego zmiana porządku występowania głosek (zwartootwarta — szczelinowa — otwarta) dokonała się nie przed, lecz po dysymilacji śr, źr na śr, źr.

Innego typu procesem mającym zapobiec całkowitemu upodobnieniu i spłynięciu się dwu sąsiadujących ze sobą szczelinowych (śr, źr) było rozdzielenie tych dwu głosek przez wstawienie dysymilatywnego t, d lub ej, np. sfroda, zdfebą, zazdfą, zdfadlo, zdźudlo. zdieńica, zgfebą. Innowacja ta objęła dialekt kaszubski ( Lor 562), gwary pd.wielkopolskie po Dąbrówkę, Nowy Tomyśl, okolico Poznania (Ceradz, Krzyżowniki), Środy (Kórnik, Pyzdry), Kalisza (Białobłoty, ilorawin, Opatówek, Kamienna), zob. Tom 33. Wielunia (Wielgie, Mierzy cft), Pajęczna (Niwiska Górne), zob. StI 27 oraz cały prawie Śląsk, zob. Nitśl S9. Najdalsze zasięgi tego, nie zawsze zresztą konsekwentnie zachowanego typu dysymilacji zaznaczyliśmy na mapie kreskowaniem 20E.

§33. Bozbieie grupy spółgłoskowej przez wstawienie -wtórnej samogłoski

rowstałc na skutek zaniku jerów słabych grupy konsonantyczne, zwłaszcza złożone z trzech spółgłosek, uległy częściowo w środkowych i północnych gwarach kaszubskich, por. Lor 384 n. — rozbiciu przez wtórne wstawienie samogłoski g, czasem d, e, np. bren^[ęc (*br$n-), briv^ld (*brbi>b), bfmdi 'brzmi*, dreS¹ ą 'drżę* (*drbiali), dre^a (*rz>da), dri&eń 'rdzeń*, gfBihH, kreóH (*krbve), Men ą 'klnę*, plev^;ac, rez^]ae, trev'ac, s^[etme, uesrne, skorarndka 'skowronka’ (Kit IV 77. Lor 120—125). Tej wyłącznie kaszubskiej innowacji nie można uważać za rezultat „rozwoju śródgłosowyeh jerów po spółgłoskach płynnych w c” (Nit IV 75, 77), ponieważ tylko jery mocne mogły się w gwarach kaszubskich zwokalizować, i to w e, a nie w e, a po drugie, głoska e może w niektórych gwarach kaszubskich występować nie tylko po, alo i przed spółgłoską płynną czy nosową, np. bemęc, berva, dergac, derią, der^a, derźe/ń, gehhi, selam (Lor 121, 384). Z tych względów zjawisko to należy uważać nie za rezultat wokalizaeji jerów słabych, lecz tendencji do unikania grup spółgłoskowych i częściowe usuwanie ich przez wzmocnienie i rozwiniecie w samodzielną głoskę elementu wokalieznego, który z reguły towarzyszy sonornym w ich wstępnej i finalnej fazie artykulacji (zob. Dłus 117). Te króciutkie dźwięki przejściowe o charakterze samogłoskowym po wzmocnieniu stały się