niewolnicy04

180 KRZVNÓWR» («l

ustanawia się, aby zajmowali się zawieraniem umów najmu tfceatio)^{1 2} statku lub brali w najem towary lub oseby (conducilo, w celu ich przewiezienia Następnie do zadań kapitana statki należałby zakup wyposażenia statku. To ostatnie byłohy funkcjonalnie j owiązane z działalnością handlową opisaną w początku źródła i nie stanów loby odrębnej, samoistnej praepositio. Ze stylu i konstrukcji tekstu wyniku żc ten zakres uprawnień tn.n. stanowił, często występujący w praktyce, ro: zaj praepositin. Wskazuje na to zwrot magbtri autem impouuntur oraz rozpc częcie drugiego zdania <k! sed eliamsi, co sugeruje syluucję rzadszą w prakty :c Obok trego dalio, które polega na świadczeniu usług transportowych, moż iwejest również powierze-

t ::dz,ij negodatk) historycznie' ? wcześniejszy i sl łcnil pretora do wprowadzenia do Pdyktu actio excerdtoria. Wraz z rozwo; ;m komunikacji morskiej, rozwojem iiandlu i łączności z prowincjami, wzn stało zapotrzebowanie na wyspecjalizowana usługi transportowe. Gros żcgl irzy przestało być tówno-c/rśnir kupcami, a kupiec niekoniecznie musiał j rzewozić towar na swoim statku. Źródło przedstawia zatem pewien typ< wy zakres upoważnienia wynikającego z praepti.sU io k a pil mm statku. Jest • .no charakterystyczne dla okresu szczytowego rozwoju żeglugi. Akcentuje ię w nim właśnie funkcję transportową żeglugi, a nic stricte handlową w jk siani zakupu do przewozu i odsprzedawania po przywiezieniu towarów. U sc lyłku republiki i.w okresie pryncypatu działalnością taką mogli zajmować s s agend przedsiębiorstwa rozsiani po głównych portach imperium, ilziałająi yjako insfltores™. Należy zauważyć, żc we wcześniejszym okresie rozwoju i iglugi (w 111 i 11 w. p.n.e.) zyski z przewozu statkiem osiągano głównie nic; wynajmowania statku dc przewozu towarów: sami kupcy byli właściciela! i statków i przewozili na nich zakupione przez siebie towary do miejsc? ich deficytu. W okresie merkantylnym wzrosła rola przewozu statkiem jai o źródła zysków stąd ni.n. jest ustanawiany główr.ie w celu zawierania um< w o przewóz statkiem.

Innym źródłem, które rzuca światło na charakl ;r i granice praepositto jest n.14,1,1,12 (Ulp- naded.)

Igituc praepasiiio cer lasu fenem dal contraheniihus ąuare si eum prueposuii nuvi ad hocsoiltm ul veciuras exigei, non ul locet (quodforte ipse locarerat) non tenebitur exere.itor. si magister locarerit: ref si ad locandum tantum, non ad exigendum, idem erii diccndum: aut si adhcc. ut rectoribus locet, non u( mercibus nitrem praestat, ret contra, modian egressus non obligabit exercitorem: sed et s; ui ceteris mercibus eam iocet, praepastlus est. pula legumini, cannabas Mc marmortbus rei alia materia lacarii, dicenduni erit nort teneri, ąuedam enim nares oncarioe, ąuedam 'ul ipsi dicunt) suni: et plermąue mandare scio. ne vectores recipiant, et sic, ut certa *•cgione et certo mar i negotietur. ut ecce sunt /.owa, quue orunatsium u ^assiopa ret t? Dyrrachio weciores traiciun! ad onera Inhabifes, Hem ąuedam JktYii capaces ad marę non sufffefenies³¹.

Tekst ten jest niezwykle istotny dla określenia charakteru i era nic praepusitio. W pierwszym rzędzie jurysta stwierdza, że praepositio certom legem dat contrahentibus. Zaznacza w ten sposóh, jako przesłankę swojego dalszego wywodu, żc zakreślone przez udzielającego granice praeposUic są wiążące dla osób trzecich zawierających kontrakty z rn.n. Ilustrując potencjalny zakies upoważnienia wynikającego z praepositio. ogranicza swój wywód jedynie do usług transportowych i związanym z nimi kontraktem iocatio conducdo o przewóz statkiem²². Excrciior może więc upoważnić m.n. wyłącznic do pobierania opłat za przewóz, aibo do zawierania umów najmu i pobierania za nic opłaty lr.ne ograniczenia mogą wynikać z przeznaczenia statku* określonego naturalnie prze2exercitora. Może on przeznaczyć statek do przewozu osób lub towarów, albo do określonego rodzaju towaru np. żywności, marmuru itp. W każdym z tych przypadków, jeżeli zawierając umowę najmu m.n. przekroczył upoważnienie wynikające w sposób wyraźny z oświadczenia armatora lub wynikające z jednoznacznych okoliczności faktycznych, był skutkiem brak skargi przeciwko armatorowi. Dzieląc statki na służące do przewozu towarów i służące do przewozu osób. jurysta wyraźnie odwołuje się, niq do wyraźnego oświadczenia exercitoru, jak w pierwszym przypadku, ale do dorozumianego ograniczenia upoważnienia wynikającego r. przeznaczeniu statku, czyli okoliczności faktycznych. Dalej tekst zawiera ciekawy przykład odwołania się jurysty do pozytywnej wiedzy o praktyce w dziedzinie transportu morskiego et pterosąue mandare scio. L'lpmn stwierdza, żc wie o praktyce przeznaczani?, statków wyłącznie do 'przewozu pasażerów lub towarów, a nawet wykonywania usług transpor ^{3 4 5 6 7 8 9}

1

   O rodzajach umów o przewóz sutkiem i ktopo ach rzymskiej juryRprudeucji w rozróżnieniu hcado od conducdo nari.t to1i_% i. F a l c u c i a k, Rodzaje umów o przewóz Maikiem i ich ronin* hntMrukrir w*ydug ś ni trier iwo rzymskich prawników klasycznych. 7.NU Wrocławskiego, seria A, Nr 6 (19S6) 55-?8.0 konstrukcji umowy oprzowozosóbslotkiem tamże 5.88 i n., zdaniem Autor 1 jest 10 konstrukcja klasyczna oparta na schemacie i-:, operis.

2

   D. 40,9,10 (Ciai. J nr.    ... ipiodfrequente acodit his. qui fansma>-inas

negotiadones el aiiis regic.nihui -juam in ąuibus l;>3^:- mor wtór. per serw atqae liberio.;

3

Cl. L on 2 u. Sluili Scberillo, (1, s. 590, za nicklasyczne uznaje zdanie ighur

4

• ••<jua/r. Ostatnnir zdanie uważa ?a scholajtycznc u/i.ipdnienic c duirakterze dydak-

5

lyanym

6

D. .4. 1,1.13 - (l?lp. 28 ad ed.): Si ptures siat magdtri non d!vtsis officis,

7

ąuądeuitupie cum uno gestwr, cen, obiigat.it escrcitorenr sidirisit, ut af er tocando, aiter

8

rtigmdo. pro cuiusąuc offióa obligah<ivr e.xen^%itt>r. Sed.u sic praeposnlt, u! ptowiupnr

9

foctunt. ne aiter sine altero qtdd gerat. e,ui contraxil cum uno słhi imputabit.