n (128)

204

parlament ustawę, umożliwiającą przynajmniej na przyszłość karanie tego rodzaju ekscesów. Urtfawii fn, rmmii p^TTfrj |^,i,i1 ‘tkryonym tytułfm Ustawy o przywilejach Jypbmuifyrznych * r. 1708¹³. mówi, w arendze o.^\mvch mesfomyćŁI zakłócaia-ęv<jupw5H^dek^aobeehf*tóre--w-sra5egółme-^bti«ejęey~epe6Ól>->zmeHiajŁiivZosoB£

jmo    Andrzeja Artymonowicza Matwiejewa, ambasadora nadzwyczaj

nego jego carskiej mości cesarza Wszechrosji, dobrego przyjaciela i sprzymierzeńca jej królewskiej mości”. Tak to Matwiejew wszedł nie tylko do historii prawa dyplomatycznego, ale i do tekstu ustawy, która obowiązuje do dziś. Stanowi ona, że osoby, które by nękały posła lub członkówjegoTu szakcrjakTmikolwiek aktami jurysdykcji, nawet kierowaniem do nich pism sądowych, będą uważa rKn^T ,^gwa7ćlć!ełl piawa ńńrr>rifoy i burzycieli spok^rośn p"^K1r7n?j”, Ufitąwa zleca lordowi kanclerzowi ^J i lordowi strażnikowi pieczęci oraz sędziom orzekającym zastosowanie ,,takich dolegliwości, kar pieniężnych i cielesnych”¹⁴, jakie.JłZ02uą_zą. właściwe zależnie od okoliczności¹⁵_—

Wagę przestępstw przeciwko dyplomatom podkreśliła nadto, wyłączając je z amnestii, angielska ustawa amnestyjna z roku I747¹⁶.

Ustawowo uregulowały też zagadnienie Stany Zjednoczone, i to już na drugiej sesji Kongresu (1790 r.). Za „gwałcicieli prawa narodów i burzycieli spokojności publicznej” uznano osoby, które by — jak w ustawie angielskiej z r. 1708 — wykonywały wobec posłów i ich świty, łącznie ze służbą domową, jakiekolwiek czynności z zakresu wymiaru sprawiedliwości, a nadto osoby, które by w jakikolwiek sposób „naruszyły prawo narodów” przez „napaść, pobicie, poranienie lub pozbawienie wolności ambasadora czy innego ministra publicznego”. Zagrożenie jest niezbyt wysokie, obejmuje bowiem albo więzienie do lat trzech, albo grzywnę (tę sąd określa według swego uznania)¹⁷.

SANKCJE STOSOWANE

Monarchie absolutne, a te wszak wtedy przeważają, nie widzą często potrzeby ustawowego uregulowania sprawy. Ani Matwiejew, ani car Piotr wręcz nie rozumieją, jak to jest możliwe, aby brak przepisu prawnego uniemożliwiał ukaranie osób, które znieważyły ambasadora. W monarchiach absolutnych, jak Francja, Austria, Rosja, nawet Turcja, a także w wielu pozostałych państwach, rozstrzyga się po prostu poszczególne wypadki. W kształtowaniu się tą drogą bogatej praktyki uczestniczą monarchowie, ministrowie, sądy, wreszcie sami dyplomaci. Rodzaj represji bywa zresztą bardzo różny.

¹³    Pełna nazwa: an Act for prescrving the prMleges of ambassadors and other public ministers °f fordgn princes and States.

¹⁴    Laws and Regulations, 347 n.

¹⁵    Adair, 55 n. i 237 n., powiada, żc ustawa ta w założeniu chroniła tylko niektóre przywileje, że jednak później interpretowano ją rozszerzająco, tak aby objęła i inne.

** (O- F.) Martens AGV, D, 374.

¹⁷ Act of Congrcss 1790, U, 9, 26 i 28 — tamże, II, 397 n.

/

Wc Francji analogiczną represję: uwięzienie winnych, czy to osób prywatnych, czy urzędników wymiaru sprawiedliwości zastosowano w wypadkach bardzo rozmaitych. Gdy w r. 1500 francuski szlachcic zamachnął się na pazia ambasadora cesarskiego¹⁸; gdy w r. 1682 ambasadorowi Wenecji, Venierowi, zajęto za długi trzy konie; gdy w r. 1731 za długi gospodarza domu, w którym mieszkał ambasador sabaudzki, hrabia Maffei, zajęto czynsz należny od tego ostatniego; gdy w r. 1749 urzędnicy francuscy pojawili się w rezydencji posła Holandii, Larreya, aby zaaresztować jego portiera, obwinionego o wykroczenie administracyjne¹⁹. W Anglii w XVII w. uwięziono zarówno kołodzieja, który zajął za długi powóz ambasadora weneckiego Foscariniego (1612 r.), jak urzędników, którzy czy to zaaresztowali biorące udział w bójce osoby ze świty ambasadora szwedzkiego (1656 r.), czy wtargnęli na dziedziniec ambasady francuskiej, aby zaaresztować grupę katolików (1626 r.)²⁰. Trudno powiedzieć, jaka by była wysokość kary, gdyż uwięzionych po pewnym czasie na prośbę samego posła przeważnie wypuszczano.

Jako kara bądź samodzielna, bądź połączona z więzieniem bywa stosowana kara grzywny²¹ albo pozbawienia publicznej funkcji. Funkcjonariusze francuscy winni wtargnięcia do rezydencji posła holenderskiego Larreya zostają złożeni z uizę-du. W r. 1752, gdy oddział żołnierzy rosyjskich wkroczył do siedziby posła Szwecji w Petersburgu, barona Greiffenheima, aby zaaresztować dwu ludzi z jego świty, dowódca tego oddziału, ppłk Pozniakow, został zdegradowany aż do prostego żołnierza²².

Kiedy w XVII w. ciągnął się spór między Ludwikiem XIV a kolejnymi papieżami o „nietykalność dzielnicy”, zdarzyło się, że gwardia korsykańska papieża zaatakowała rezydencję ambasadora marszałka de Crćquy. Po długich negocjacjach, zakończonych w Pizie (1664 r.), papież musiał przyrzec, że Korsykanie będą wykluczeni na zawsze ze służby papieskiej²³.

Zawstydzić sprawców miały kary zastosowane w r. 1739 wobec wiedeńskich stróżów nocnych za „ekscesy” wobec świty nuncjusza. Zostali mianowicie ukarani zakuciem w kajdany, wystawieniem na trzy dni pod pręgierzem, robotami publicznymi, niektórzy zaś nadto wydaleniem ze służby²⁴.

W niewielu wypadkach znieważenie posła było karane aż śmiercią. A jednak w instrukcji dla jadącego do Turcji Piotra Zborowskiego (1567 r.) Zygmunt August poleca mu, aby zakomunikował sułtanowi, że sprawcy „złej przygody”, jaka spotkała posłów wołoskich, „byliby karani na gardle”, ale zbiegli za granicę; ukarano

^lł Maulde, H, 39.

¹⁹    (Ch.) Martens CC, I, 358 n. (Vcnicr), 381 n. (Maffei), 368 n. (Larrcy).

²⁰    Adair, 80, 154, 232.

²¹    O stosowaniu jej już w średniowieczu — zob. Ganshof, 277 n.

²²    (Ch.) Martens CC, 377 n.

²³    Garden TCD, H, 178 n.; (Ch.) Martens CC. I, 409 n. i NCC, I, 546 n.

²⁴    (G. F.) Martens AGV, H, 394.

\

*