n (144)

232

„Na posiedzeniu tym zajęto się sprawozdaniem komisji powołanej dla zaproponowania regulaminu precedencji między przedstawiecielami dyplomatycznymi poszczególnych mocarstw [podkr. S. N.] oraz kilku innych zagadnień z tej dziedziny. Wydawca nie mógł uzyskać¹ protokołu z tego posiedzenia”².

Pechowe to było posiedzenie, bo i w korespondencji delegatów francuskich z królem oraz z kierownikiem ministerstwa przebieg jego nie znalazł odzwierciedlenia. W liście do Jaucourta z 31 stycznia 1815 r. utyskują oni jedynie, żc Metter-nich nie zwołał żadnego posiedzenia „od czasu tego, które miało za przedmiot uregulowanie rang i precedencji”³.

Tylko zatem w archiwach wiedeńskich można się było zapoznać z owym niedostępnym KJuberowi, a nie omówionym w literaturze protokółem⁴. Otóż wynika zeń, że posiedzenie z 20 stycznia 1815 r. poświęcono w całości dyskusji nad projektem. Przebieg jej był wysoce charakterystyczny.

Mettemich, zagajając dyskusję, oświadczył, żc ustalenie pierwszeństwa między państwami uważa za wręcz niemożliwe i że całkowicie wystarczy ograniczyć się do „poszukiwania sposobów uniknięcia kolizji między reprezentantami, nie ustalając pierwszeństwa wśród państw”. Propozycja zacieśnienia zakresu regulaminu pojawiła się tu po raz pierwszy. Poprzednio nie postulowali tego ani Talleyrand, ani sam Mettcrnich, a w protokole komisji nie ma wzmianki, aby reprezentujący w niej Austrię Wesscnberg podnosił zastrzeżenia przeciw klasyfikowaniu państw. W komisji zresztą, prócz salutu morskiego, wszystko przyjęto jednomyślnie. Tu zaś, w pełnym gronie delegatów ośmiu państw, zdania okazały się bardzo podzielone. Z czym wszyscy się zgodzili, to z memoriałem kardynała Consatai, który prosił o zachowanie tradycyjnego uprzywilejowania przedstawicieli papieskich. Niektórych⁵ szokowało traktowanie republik na równi z monarchiami. Inni znów uważali, że zbyteczna jest wzmianka o Stanach Zjednoczonych, bo regulamin ma dotyczyć tylko Europy. Zgodzono się w końcu jakoby⁶ z propozycją Dalberga, aby podzielić państwa na trzy klasy: 1. cesarzy i królów, 2. wielkich książąt i republiki, 3. książąt i wolne miasta.

Także i zawiłe propozycje komisji na temat alternatu zostały zakwestionowane przez Mettemicha i na jego w-niosek ograniczone do tej szczątkowej formy, jaką zawiera ostateczny tekst Regulaminu.

Podniesione już w komisji przez Cathcarta zastrzeżenie dotyczące salutów morskich podtrzymał Castlcreagh, zasłaniając się brakiem instrukcji; na jego też wniosek sprawę odłożono, jak się miało okazać ad Kalendas Graecas.

Duże różnice zdań wywołała sprawa przywilejów celnych. Jedni uważali, że należy je rozciągnąć na cały okres misji, inni zasłaniali się brakiem instrukcji. Dyskusję zatem na wniosek Mettemicha odroczono, z tym samym wynikiem, co przy sprawie salutów: aby nigdy już do niej nie wrócić.

Tylko już więc nad precedencją dyskutowano 9 lutego 1815 r. na następnym, IX, posiedzeniu pełnomocników ośmiu mocarstw. Dyskusja dotyczyła — według protokołu⁷ — „klasyfikacji mocarstw w związku z [podkr. S. N.] precedencją między ich ministrami”. Wobec utrzymujących się różnic zdań przeprowadzono tym razem głosowanie, w którym pełnomocnicy Rosji, Prus, Szwecji, Francji i Austrii „opowiedzieli się za trzema klasami zaproponowanymi w sprawozdaniu, nie będąc natomiast całkowicie zgodnymi co do klasy, w której miałoby się zamieścić wielkie republiki”. Natomiast pełnomocnicy Hiszpanii i Portugalii byli za dwiema klasami, a lord Castlcreagh „oświadczył, że w ogóle nie aprobuje zasady klasyfikacji, bo jest przekonany, żc zamiast uleczyć trudności, które zamierza się usunąć, zrodzi ona tylko nowe”. Niemniej podporządkował się większości.

Mettemich w podsumowaniu powiedział, że wobec uznania „użyteczności klasyfikacji” [państw czy przedstawicieli? chyba już tylko tych ostatnich] należy jedynie „zastanowić się nad środkami, jakie by prowadziły do jej powszechnego przyjęcia”. Zaproponował w związku z tym, aby regulamin, który osiem mocarstw wprowadzi w swoich wzajemnych stosunkach, zakomunikować „innym koronowanym suwerenom”, a tekst odesłać komisji „celem ostatecznego przeredagowania”, z tym że wszelkie „zastrzeżenia lub ograniczenia” byłyby już kierowane wprost do niej. Obie propozycje zostały przyjęte.

Tyle protokoły posiedzeń. Kluber relacjonuje w związku z nimi, że wobec różnicy zdań co do republik zrezygnowano w ogóle z klasyfikowania państw, ograniczając się do klasyfikacji samych przedstawicieli dyplomatycznych, tylko jednak „głów koronowanych”⁸.

Delegaci francuscy w liście do Jaucourta z 12 lutego 1815 r.⁵* donoszą mu jedynie zwięźle o przebiegu obu posiedzeń, nie wychodząc poza to, co wynika z ich protokołów.

O nowym etapie prac komisji nie znaleziono wiadomości nawet w archiwach wiedeńskich. Znany jest tylko końcowy rezultat. Oto, co powiada zwięźle wzmianka, ostatnia już na temat naszego zagadnienia, \y protokole XII posiedzenia pełnomocników ośmiu mocarstw: „Hrabia de La Tour du Pin odczytał następnie ostateczną redakcję Regulaminu precedencji, przedyskutowanego na kilku konferencjach poprzednich. Po kilku uwagach Regulamin ten został przyjęty, a posiedzenie

1

   Kluber korzystał z oficjalnej dokumentacji austriackiej (zob. AWC, wstęp do t. VI), najkompletniejszej, bo Austriacy jako gospodarze prowadzili sekretariat kongresu. Może protokołu z posiedzenia, na którym omawiano klasyfikację państw i władców, Mettemich lub Gcntz nie chciał udostępnić badaczowi, będącemu urzędnikiem jednego z książąt? Capefigue, 660, też w jednym zdaniu wzmiankuje to posiedzenie, nic znając najwidoczniej jego protokołu.

2

   Kluber AWC, VIII, 108; w t)DV nie wspomina wcale o tym posiedzeniu.

3

⁴¹ Talleyrand MPT, HI, 41-42.    ⁴ Kongressakten, Kart. 2 (alt Fz. 3).

4

³⁰ Protokół przeważnie syntetyzuje dyskusję, w niewielu tylko wypadkach wymieniając posz

5

czególnych mówców.

6

O zgodzie mowa tylko w protokole posiedzenia; dalszy przebieg sprawy świadczy, że zgody na tym punkcie nic było.

7

⁵¹ Znanego już KlUberowi: AWC, Vm, 108 n.

8

KlUber 0DV, I, 168.    ⁵* Talleyrand MPT, HI, 57 h.

/