Obraz029

zamach (Solution Focused Practice), czy Praca Socjalna Skoncentrowana na Rozwiązaniach (PSSR)^{1 2}.

Niezależnie od przyjętej nazwy, formuła ta oznacza określoną wizję człowieka oraz specyficzny sposób myślenia zarówno na temat natury problemów ludzkich, jak i przede wszystkim skutecznego sposobu pomagania. Odwołuje się ona do założeń modelu, który rozwinęli i opisali S. de Shazer i I. K. Berg wraz z zespołem współpracowników z Centrum Terapii Krótkoterminowej Rodzin w Milwaukee w USA. Zarówno PSR, jak i TSR w swoich założeniach nawiązują także do dorobku Miltona H. Ericksona oraz wybranych metod pracy rozwijanych w Mental Research Institute w Pało Alto w USA, m.in. przez J. Weaklanda, P. Watzlawicka i R. Fischa [Selekman 1993, s. 3]. Istotny wkład w rozwój tego specyficznego nurtu pomocowego wnieśli również W. H. 0’Hanlon i M. Weiner-Davis.

Z czasem okazało się, że filozofia Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach znajduje z powodzeniem zastosowanie także w wielu innych pozatera-peutycznych sensu stricte obszarach działalności, takich jak edukacja, wychowanie, zarządzanie zasobami ludzkimi, itp. [zob. m.in.: Berg, Shilts 2004]. Ponadto ten sposób pracy można potraktować jako alternatywną wobec dotychczasowych ujęć metodykę pracy socjalnej. Metodykę, która dostarcza i proponuje konkretne narzędzia, sposoby budowania-reiacji-pomocowej opartej na współpracy, nadziei oraz kompetencjach, zarówno samego pracownika socjalnego, jak i przede wszystkim klienta, co będę starał się ukazać w dalszej części niniejszego opracowania.

1. Natura społecznej rzeczywistości, czyli źródła PSR

Zapewne rzadko który pracownik socjalny stawia sobie na co dzień pytanie egzystencjalno-filozoficzne o realny wymiar, kształt otaczającej nas rzeczywistości. Tymczasem odpowiedź na to pytanie, nawet nie w pełni sobie uświadamiana, wpływa na praktykę pracy socjalnej. Ciekawy przykład rozważań ukazujący znaczenie i realny wymiar tego dylematu przedstawił K. Mudyń, który dla jego zobrazowania strawestował znaną staropolską definicję konia: „rzeczywistość jaka jest, każdy widzi” [por. Mudyń 2003]. W dalszej części swojego wywodu autor stwierdza: „Rzecz w tym, że nie tylko nie wiemy, co naprawdę widzi jeden koń, gdy patrzy na drugiego, ale nie wiemy też, co widzi konkretny człowiek, gdy po raz pierwszy zobaczy jakiegoś konia. Nie wiemy też, co widzą, czują i myślą dwaj różni ludzie, gdy patrzą na tego samego konia, i jakie znaczenie dla każdego z nich posiada ten, zmysłowo uchwytny, obiekt. Można by zapytać także: Co dzieje się z rzeczywistością konia w przypadku kogoś, kto nigdy nie widział, ani nie słyszał o tym stworzeniu?” [ibid., s. 84]. Kwestia ta stanie się bardziej zrozumiała i nabierze praktycznego wymiaru jeśli słowo, obiekt „koń” zastąpimy innymi określeniami, takimi jak: problem klienta, normalna rodzina, dobra praca, godne życie, itp. Rzeczywistość ma więc charakter względny, zindywidualizowany przez pryzmat osobistych doświadczeń jednostek. Świat codzienny jest dla człowieka jednocześnie światem zewnętrznym (postrzeganym) i wewnętrznym (przeżywanym), jednak procesy te dokonują się zawsze poprzez świadomość. Najprościej można by więc powiedzieć, że świat jest dany człowiekowi świadomościowo, czyli subiektywnie. Jak pisze T. Biernat „Wychodząc z założenia, że dla podmiotu świat istnieje realnie na tyle, na ile odczuwa go przez swoje osobowe ,ja” gdy go doświadcza, poznaje, przeżywa i nadaje sens, należy przyjąć, że ludzkie zachowanie jest skutkiem tych procesów” [por. Biernat 2004, s. 139].

W tym kontekście pojawia się kolejny dylemat, mianowicie, kto jest upoważniony do formułowania „właściwych interpretacji” tej rzeczywistości, czyli de facto jej konstytuowania? Przy czym dylemat ten ma czysto praktyczny wymiar i stanowi o istocie pracy socjalnej, a także o trudnościach w pracy z klientami. Trudnościach, które w dużej mierze związane są z odmienną interpretacją tego, co obserwuje pracownik socjalny i klient, co obie strony uznają za ważne, istotne, czy postulowane. Tym samym osobiste przekonania, poglądy, wartości zarówno samego pracownika socjalnego, jak i jego klienta, tworzą określony kontekst relacji pomocowej.

Wielu moich studentów, ale także praktyków, pracowników socjalnych, z którymi się spotkałem, jest przekonanych, że najważniejszą kwestią, szczególnie w obszarze pracy socjalnej i pomaganiu drugiemu człowiekowi, jest wiedza oraz doświadczenie życiowe. Przekonania takie przybierają postać oczekiwań przez nich wyrażanych, często w następującej formie: „Mamy dosyć już teorii, potrzebujemy więcej praktyki!”. Nie negując znaczenia tych elementów oczywiste jest, że nasz sposób myślenia o tym, czym jest rzeczywistość, która nas otacza, jaki jest jej charakter i jaka jest nasza wiara na temat tego, w jaki sposób zachodzi zmiana, rzutuje nie tylko na naszą rolę pomagacza, ale także oddziałuje na nasze interakcje z klientami. Chcąc nie chcąc, ostatecznie nie uciekniemy więc od rozważań teoretycznych.

W Podejściu Skoncentrowanym na Rozwiązaniach odnajdujemy odwołania do idei społecznego konstrukcjonizmu i konstruktywizmu. Choć dla wielu znaczenie tych dwu pojęć jest odmienne, bywa również stosowane zamiennie, gdyż pomimo istotnych różnic, wiele elementów wydaje się być wspólne dla tych dwóch koncepcji [zob. Miś 2008].

57

1

¹ W dalszej części opracowania będę posługiwał się terminami Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach (TSR), Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach (PSR)

2

Praca Socjalna Skoncentrowana na Rozwiązaniach (PSSR).