Obraz4 2

ars canendi

dłem zbyt niejednoznacznym, by można na ich podstaw,e odtwarzać dźwięk, ale spekulacje na temat tego, )aki mogl być dźwięk, można oprzeć na możliwościach sugerowanych

przez muzykę innych kultur.    ...

Dwa fascynujące przykłady, które usiłują odtworzyć realistyczny średniowieczny ideał dźwiękowy tą drogą, nie zostały wspomniane w przeglądzie dr Berry. Są to dwa fragmenty chorałowe z UAnłhologie Sonore, pierwszej zakrojonej na dużą skalę dźwiękowej historii muzyki. Fragmenty (Alleluia, Pascha nostrum oraz graduał Adiuuabit cam) zostały nagrane w latach trzydziestych przez Guillaumea de Van i pod ogólnym kierownictwem artystycznym Curta Sachsa.^ Podejście do rytmu jest jednoznacznie menzuralistycz-ne, a interpretaqe neum ornamentacyjnych są odważne. ' To, co jednak odróżnia zdecydowanie te wykonania od innych zarejestrowanych wykonań (nawet od wykonań Schola Antiqua) stosujących podobne podejście do rytmu i ornamentami, to niespotykany rodzaj głosu. Wykonania de Vana-Sachsa zdają się bazować na śpiewakach pozaeuropejskich oraz ideałach dźwiękowych nakazujących szukać dźwięku ściśniętego i szorstkiego, który zachodnim uszom wydaje się prymitywny. I z pewnością taka musiała być intencja.

W artykule zatytułowanym „Primińye and Medieval Musie: a Parallel^,/M Sachs kreśli kilka bardzo podstawowych wskazówek, jak badania nad muzyką innych kultur mogą zostać wykorzystane dla pogłębienia naszego rozumienia muzyki wczesnośredniowiecznej. Paralele, które zarysowuje w dziedzinie sposobu wydobywania dźwięku, melodii, intonacji i rytmu, są fascynujące, i chociaż jego spostrzeżenia dotyczą muzyki świeckiej, wiele może odnosić się równie dobrze do muzyki liturgicznej. Pomagając de Vanowi w przygotowaniu wykonań dla L' Anthologic Sonore i podejmując najważniejsze decyzje wykonawcze Sachs opierał się niewątpliwie na swojej nadzwyczajnej wiedzy na temat muzyki innych kultur. Nasze omówienie szerokiej palety możliwości związanych z wykonywaniem chorału byłoby teraz, u początków nowej ery, bardziej znaczące, gdyby mogło odwoływać się do etnomuzykologów.⁵⁵ Żywiołowy, prymitywny duch uchwycony w wykonaniach de Vana-Sachsa jest bez wątpienia bliższy żarliwemu religijnemu entuzjazmowi, tak gwałtownie odrzuconemu przez reformatorów ery romańskiej, niż luksusowym, w najwyższym stopniu wygładzonym, zdystansowanym odbiciom na większości współczesnych nagrań. Jednak nawet jeśli brzmienie na płytach L’An-thologie Sonore jest bardziej realistycznie średniowieczne niż dźwięk, który zwykliśmy wiązać z chorałem, to czy powinniśmy wybrać taki egzotyczny sposób kształtowania dźwięku, tak obcy naszym ideałom pięknego śpiewu? W większości wypadków odpowiedź brzmieć będzie najwyraźniej: nie.

Przy podejmowaniu decyzji dotyczących wydobywania głosu i innych problemów interpretacyjnych pewne znaczenie mieć będzie rozważenie, jak chorał będzie funkcjonował w czasie wykonania. Potrzeba takiego zastanowienia jest dzisiaj większa, ponieważ w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci poszerzył się kontekst, w jakim chorał jest wykonywany, a implikacje tego zjawiska nie zostały dotąd zbyt szeroko omówione. Funkcja chorału w obrębie liturgii zawsze była jasna: chorał powinien być nośnikiem dla świętych tekstów i powinien sprzyjać pobożności. Chociaż style wykonawcze zmieniały się bez wątpienia drastycznie wraz ze zmianą stylów muzycznych, począwszy od średniowiecza w każdej kolejnej epoce muzyka religijna musiała dostosować się do pewnych reguł, które uznawano za właściwe dla kultu. Dwudziestowieczne dyrektywy Piusa X były na tyle ogólne, że pozwoliły na restaurację chorału bez naruszenia jego pod

stawowej funkcji. Restauracja stworzyła nową, żywą tradycję chorału, opartą nie tylko na tym, co udało się uratować z przeszłych tradycji, ale także na stylu wykonawczym uznawanym za odpowiedni dla współczesnej modlitwy.^

Wzrost zainteresowania muzyką dawną stworzyło inny kontekst dla wykonywania chorału, a mianowicie koncert. Ponieważ w tym kontekście chorał nie ma już funkcji liturgicznej, a ma raczej pokazywać pewną ważną tradycję w' naszym dziedzictwie muzycznym, wykonawcy mają więcej swobody, by eksplorow-ać wiele wymiarów tej tradycji. Wykonania mogą opierać się na pojedynczych rękopisach z różnych okresów' i testow ane mogą być różne rozwiązania problemów interpretacyjnych oraz metody kształtowania dźwięku. Wykonania stawiające sobie za zadanie prezentację chorału szerszej publiczności mogą w rezultacie starać się pogodzić ze sobą historycznie kreatywne rekonstrukcje rytmu i ornamentacji z dwudziestowiecznymi ideałami dźwiękowymi, jak ma to miejsce na nagraniach Schola Antiqua. Jednak zespoły ściślej związane z badaniami naukowymi, jak uniwersyteckie kolegia, odczuwają najmniej przymusu i mogą wyrażać chęć jak najbliższego zbliżenia się do średniowiecznych ideałów' dźwiękowych przy pomocy etnomuzykologu.

To wiaśnie coraz szersze zainteresowanie wykonywaniem chorału, być może nawet bardziej niż odkrycia Cardine'a, zapoczątkowało nową erę. Od Soboru Watykańskiego II chorał rzadko można usłyszeć w kościołach, za to jego wykonywanie jako zjawiska historycznego zaczęło mieć coraz większe znaczenie. Jak napisała dr Berry, to rzeczywiście ekscytujący moment w hist- »rii praktyki wykonawczej chorału. Zgadzam się także, ze nadszedł odpowiedni czas na kongres gregoriański, gdzie szersze spektrum badaczy i wykonaw-ców mogłoby zapoczątkować konstruktywną dyskusję na temat bieżącej sytuacji i celów na przyszłość.

Tłum. CZ

Artykuł ukazał się pierwotnie w Early Musie Vol.lO No.3, July 1982 i ukazuje się w polskim tłumaczeniu za uprzejmq zgoda autora i Oxford Unioersity Press.

Przypisy

¹    Archiv fur Muztkwizsenschaft, 31 (1974), ss.290-311.

²    M. Berry, .The restoration of the chont ond seventy-five years of recording", EM 7/2 (April 1979), ss. 197-217.

³    /b«d., ss.205-7.

⁴    Ibid., s.207.

⁵    Ibid., s.209.

⁶    Ibid., s.205.

⁷    Obszerny przeglqd literatury poświęconej rytmowi, patrz J. Raybum, Gregorian Chont, o History of the Controversy conceming its Rhythm (New York, 1964). Użyteczne |est także podsumowanie podstawowych podejść do rytmu chorołu w poczqtkoch XX wieku przedstawione przez Gustave'a Reese w Musie m Middle Ages (New York. 1940). Zwięzłe omówienie kontrowersji zwiqzonych z rytmem autorstwo Davida Hileya znajduje się w haśle „Notation", § 111(1), The NewGrove, 13, ss.351-4 i zawiera najnowsze stanowisko naukowe.

⁸    To ważne stanowisko zostało sformułowane przez Anthony Milnera w |ego recenzji trzech płyt Schola Antiqua, patrz EM 8/1 (January 1980), ss.l 13-17.

⁹    Cytowany w R.F. Hoyburn, Papai legislotion on Sacred Musie (Collegeville, Minnesoto 1979), s.256. Praco Hoybumo prezentuje imponujqcy zestaw materiału dokumentalnego z komentarzem To podstowowa lektura dla każdego, kto zainteresowany jest wielkimi wysiłkami zmierzajqcymi do restauracji chorołu w ciqgu dziewiętnastego i no poczqtku dwudziestego wieku.

¹⁰    Patrz P Wagner, „The Attack on the Yaficon Edition: a Rejoinder'. Caeo/io, 87 3

CANOR 28

10