Obraz6

Kalcyt wykazuje doskonałą łupliwość oraz słabą odporność na wietrzenie chemiczne. Bardzo charakterystyczna jest dla kalcytu jego reakcja z kwasem solnym, w wyniku której wydziela się C0₂:

CaC0₃ + 2HC1 - CaCl₂ + H₂0 + C0₂.

W kropli kwasu solnego umieszczonej na powierzchni kalcytu lub skały zawierającej ten minerał obserwujemy dzięki tej reakcji zjawisko zwane „burzeniem”. Do tego prostego badania używa się w praktyce kwasu solnego j o stężeniu 20%.

Rys. 4.10. Kryształy kalcytu (różne pokroje)

Dolomit jest po-j dwójnym węglanem wap-niowo-magnezowym o wzorze Ca, Mg(C0₃ ^. j Pokrój kryształów izome tryczny, łupliwość doskonała, twardość 3,5—4. Barwa dolomitu jest biało lub żółtawa, połysk szkli ty. W skałach byłby trudny do odróżnienia od kalcytu, gdyby nie to, iż z kwasen solnym burzy dopiero w stanie sproszkowanym, co najłatwiej uzyskać jest na rysie. Dolomit wykazuje nieco większą niż kalcyt odporność na wietrzenie chemiczne.

S y d e r y t (węglan żelazawy FeC0₃) występuje w kryształach o bardzo różnym pokroju, wykazuje doskonałą łupliwość, jego twardość wynosi 3,5-4.

Syderyt ma barwę białą lub żółtawą, a wietrzejąc brunatnieje, połysk szklisty.

Siarczany

Dwa najczęściej spotykane minerały tej grupy to gips i anhydryt.

Rys. 4.11. Kryształy j’.ip su: a) pojedynczy z. zazim* czoną płaszczyzny wości, b) tzw. „jaskólcz ogon” (dwa zrośnięte źniaczo kryształy)

Gips (CaS0₄-2H₂0) - minerał najczęściej o pokroju tabliczkowym, łupliwości doskonałej, równoległej do boku o największej powierzchni (rys. 4.11).

Jest minerałem wzorcowym skali Mohsa o twardości 2.

Najczęściej jest bezbarwny, może być zabarwiony na kolor biały lub szarożółty i żółtawy (miodowy). Można go spotkać w postaci pojedynczych, dużych kryształów

o długości do kilkunastu centymetrów, jak również w agregatach składając yi się ze zrośniętych ze sobą drobniejszych kryształów. Drobnokryslaliczna odmi; gipsu nosi nazwę alabastru. Przy podgrzewaniu gips stosunkowo lal wo n ai wodę, przechodząc w siarczan bezwodny, czyli anhydryt.

Anhydryt (bezwodny siarczan wapnia CaS0₄) tworzy agregaty składające się z drobnych kryształów. Może być bezbarwny lub zabarwiony na biało lub szaro. Jego twardość wynosi 3,5—4. Stosunkowo łatwo ulega uwodnieniu przechodząc w gips, czemu towarzyszy wzrost objętości minerału.

Chlorki

Ta grupa minerałów występuje w złożach skał ogólnie nazywanych solami.

Halit (chlorek sodu NaCl). Pokrój kryształów — sześciany, łupliwość bardzo dobra, równoległa do ścian sześcianu, twardość 2. W zasadzie jest minerałem bezbarwnym, często jednak jest zabarwiony domieszkami na różne kolory. Ma szklisty połysk. Halit charakteryzuje się powszechnie znanym słonym smakiem. Jest minerałem higroskopijnym.

S y 1 w i n (chlorek potasu KC1). Podobnie jak halit ma kryształy o pokropi sześcianów, łupliwość jak w halicie, twardość 1,5—2. Bezbarwny, często zabarwiony na kolor różowy lub czerwony, połysk szklisty. Sylwin posiada smak gorzki, jest bardziej higroskopijny niż halit i łatwiej od niego rozpuszczalny.

Karnalit jest uwodnionym, podwójnym chlorkiem potasu i magnezu MgCl₂ • KC1-6H₂0. Tworzy drobnokrystaliczne agregaty. Jego twardość wynosi 2—3. Jest bezbarwny, lecz najczęściej zabarwiony na czerwono, brunatno lub żółto.

, Oprócz opisanych minerałów, w skałach chemicznych występują stosunkowo często, lecz, w małych ilościach (najczęściej jako domieszki), tlenki i wodorotlenki żelaza. Ponieważ praktycznie nie występują one jako minerały główne, pomijamy szczegółowy opis ich cech.

4.4.3. Skał}' węglanowe

I Głównymi minerałami budującymi te skały są kalcyt i dolomit. Te dwa (Węglany tworzą szeregi skał:

•    kalcyt —wapienie,

•    dolomit -dolomity.

Wapienie

/.budowane są zasadniczo z kalcytu, jakkolwiek mogą w nich występować ■Omieszki np. minerałów ilastych (wapienie margliste) lub dolomitu (wapienie ilolomityczne). Ponadto dość często występują w wapieniach minimalne do-nlcszki związków żelaza lub substancji bitumicznej, które zabarwiają skałę na pó/uc odcienie koloru żółtego lub brunatnego do czarnego włącznie. Wapienie |mw liodzenia chemicznego występują w trzech odmianach:

•    wapień zbity (pelilyczny),

•    wapień oolitowy,

•    martwica wapienna.