Obraz7 2

'

'

MS CANENDI

„K-O istnkmiu ps*^,mu

«i»rt    kt.w r-d«» ^A|klu'"

*    ai.ul A..g«.>«yn w»po-

|*> «*«^    .....H.i.M.hsnn Ml,lui, Mnym

mm.' i'-’¹"’    N.i|k-ps/vm wyja*nH*niem dla

i jednym «    _Allc|_uj,, służyłoby za refren

Mlcich -    H -    _ctjv słowo to pojawiało się

tent,⁴* W t„n

^SP**Ób to

Alleluja- I..‘N* P^rawd‘¹

" ^ps;'^m’^^vn’u'ps!.!mu,' nn pr/ykfaii w przypadku ....._{h x}psalmów Hallelu. Tradycja było śpie-

^TamS U* «*«“^{do ,akich} P^salmów *

‘Z ' ,._k,u.K bvlo lak równic/ na wczesnym etap,o historii graduału. Aby pojawiło się osobne Alleluja jako laku- musiałyby bvć w regularnym użytku dwa psalmy re-Ńponsorialnc, z których drugi miałby refren Alleluja nieza-leżnie od tego, czy słowo to pojawia się w jego tytule, jest to dokładnie schemat, który przeważa w dawnym lekcjo-narzu armeńskim, który uważany jest za odbicie liturgii jerozolimskiej w piątym wieku⁵*. Nie ma jednak podob-nydi świadectw na Zachodzie w najbliższych stuleciach.'⁷

Wracając do naszego tematu, wydaje się, że nie ma przesłanek pozwalających zaprzeczyć, że wskazane liczne wzmianki o psalmie responsorialnym w obrzędach przedeucharystycznych końca czwartego wieku są pierwszymi dowodami istnienia psalmu gradualnego". Twierdzenie, które nie jest wcale oczywiste, wynika z okoliczności. że wzmianki pojawiają się w homiliach na temat psalmów. Wczesnochrześcijańska homilia, tak jak jej żydowski poprzednik, nie była po prostu kazaniem na jakikolwiek budujący temat, do którego mówca chciałby się odnieść. Za punkt wyjścia przyjmowała tekst z Pisma, czytany wcześniej podczas danego nabożeństwa. Sugeruje to, że psalm w obrzędach przedeucharystycznych nie był traktowany jako coś „wtrąconego” pomiędzy czytania, jak mówi stereotypowy pogląd, albo mówiąc ściślej, jako coś podporządkowanego czytaniu, będącego na nie liryczną odpowiedzią. Był raczej uważany za osobne czytanie na własnych prawach.

Sugestia ta wspiera się na kilku współczesnych bezpośrednich stwierdzeniach o takiej treści. Na przykład Augustyn wykrzykuje: „Słyszeliśmy Apostoła, słyszeliśmy psalm, słyszeliśmy Ewangelię, wszystkie Boskie czytania \divinae lectioticsJ brzmią razem, toteż nie pokładamy nadziei w sobie, lecz w Bogu”. Augustyn nazywa psalm czytaniem liturgicznym w tym samym znaczeniu, co Ewangelię i list („Apostoł” odnosi się oczywiście do Pawła, autora listów). Jan Chryzostom, od którego pochodzi jeden jeszcze dodatkowy przykład, przekazuje tę samą treść ^w bardziej poetycki sposób:

Dokładni, w taki sposób, jak istnieją różne kwiaty na ącc, ponieważ wszystkie w rzędzie są niezwykle piękne, każdy przyciąga oko przechodnia, aby na niego popatrzeć tak samo można oglądać Pismo Święte. Albowiem blogos-P^rzy^ci‘lga nasze zrozumienie, także odczy-7    ; Ap^to'_a dotyczący Tymoteusza, dalej Iza-

............■***"-■*»•■-■

-żniwoW|„ ... I ' I r/emawiając do uczniów mówi

V<*ujmv w,c ’" " robotników mało" (Mt 9,37). “ ^ ^W1łć- 'kupić się na tym wersecie i wyjaśnić jego

\ nikalu pusiedmu / istnienia ho-

milii liturgicznych opartych na tekstach psalmowych w niniejszych fragmentach zostaje stwierdzone jasno. kładnie w tym momencie w historii, kiedy napotykamy nareszcie niezaprzeczalne wzmianki o psalmie gradualnym - pod koniec czwartego wieku - współcześni mówią o nim nie jako o czymś podporządkowanym czytaniom, ale właśnie jako o czytaniu. Rodzi to hipotezę, która stanowi centralny punkt niniejszej pracy. Sformułuję ją w tej chwili krótko, a następnie idąc dalej spróbuję uporządkować dalsze wspierające ją dowody.

We wcześniejszych stuleciach obrzędy przedeuchary-styczne skupiały się wokół grupy czytań biblijnych. Z pewnością od czasu do czasu jako jedno z nich mógł być wybrany psalm, nie było jednak odrębnego zjawiska, które nazywanoby „psalmem". Jednak w drugiej połowie czwartego wieku, w okresie wielkiego entuzjazmu dla psalmodii, stało się zwyczajem dodawanie psalmu w każdych obrzędach przedeucharystycznych. Stąd bierze początek psalm gradualny jako odrębna część liturgii.

Oprócz tego, co powiedziano już wyżej, istnieją co najmniej trzy dalsze argumenty, które mogłyby przyczynić się do uwiarygodnienia tej hipotezy. Pierwszy łączy się ze wzmiankami o tym, że na psalm gradualny patrzono jak na innowację i że wzbudzał on kontrowersję. Istnieje kilka przekazów z końca czwartego wieku, według których istniała mniejszość opierająca się psalmodii w ogóle⁴¹, jeden jednak odnosi się w szczególności do psalmodii podczas Eucharystii. Jest to często cytowane zdanie Augustyna o Hilarym, chrześcijańskim mieszkańcu Kartaginy. „Tymczasem pewien Hilary ... zaatakował zwyczaj, który rozpowszechnił się wtedy w Kartaginie ... śpiewania [dicercn-tur j przy ołtarzu hymnów z Księgi Psalmów zarówno prze-zdofiarą [ti/i/e oblat ionem], jak wtedy, gdy ofiarowane dary rozdzielano pomiędzy lud"⁴².

Mało jest wzmianek Ojców Kościoła o muzyce, które zostałyby poddane przy egzegezie większym torturom. W obecnym kontekście zdanie wydaje się jednak wystarczająco jasne. Hilary sprzeciwiał się wprowadzeniu psalmodii w dwu miejscach Eucharystii: drugie z wspomnianych miejsc dotyczyło momentu podczas rozdzielania komunii, w ten sposób otrzymaliśmy pierwszą jednoznaczną wiadomość z tego okresu o śpiewaniu psalmu podczas ko-munii‘\ Pierwszy ze wspomnianych śpiewów miał miejsce „przed ofiarą", to znaczy przed właściwą Eucharystią, w ramach obrzędów ją poprzedzających, stąd znów otrzymujemy pierwszą bezsporną wiadomość o psalmie gradu* nlnym i o braku innych - w tym samym okresie. Niektórzy w psalmie „przed ofiarą" widzą odniesienie do psalmu na ofiarowanie, ale jest to sprzeczne z oczywistym znaczeniem językowym. Gdyby przyjąć termin „ofiara" w wąskim sensie, jako fragment Eucharystii polegający na ofiarowaniu, psalm ofertoryjny odpada, ponieważ śpiewany jest fHkiczas oftertorium. a nie przed nim. Natomiast jeżeli termin ujmiemy w szerszym i bardziej prawdopodobny™ znaczeniu całej liturgii Eucharystii, oftertorium znów odpada, ponieważ ma miejsce podczas Eucharystii, nie wcze-śmej. Inni uważają, że zdanie to wskazuje na introit: pasowałoby to do preferowanego znaczenia słów „przed ofi-' rą , jednak ignorowałoby dobrze udokumentowany psalm giadualny na rzecz innego, dla którego nie ma ani odrobi

ny udokum

którzy wid; cic z Liber F lestyna 1

psalmów L'

ficiutn 1, czt Listy Pawi wiano msz zwyciężyć mencie ze towany ps rego istnie nione. Fra mułowani żując: do < właściwą pież zaś d nie uzupe lenie się p nawet jeż

rzyszącyc Drugi i nych dwi kach o p oczytani że był on wy konar ślono wy nie, istni* wyraźnie czytanie! przypisa koncepcj wistości wspomir melodii i w tym rr nie jest t po wyra waniem skiej. ozi strzegą ni Aleksa nc rom czyt su,aby r (ca/ienfij. Augustyn tego wiel ście lat w gustyn z< Trzeci i które wsf logii, ktoi mina my • nie mógł

wym tegc sce w nie czas gdy rewolucji

26