Obraz1 2

, „_muflnej opowieści o uchyleniu dawnego zwy_c,,, ^S°" ^d° " kla!wv na tych. którzy nowe postanowienia w ' ^CTCtⁿ'^Uh^kSŁ chcieliby naruszyć Intencją tej zmiany _bv| gólnych ich arty    _h jarzeń i zwiększenie chwały *J

H-¹-- Ujęcia Kazimierza. Musimy jednak dodać l SSędy czysto literackie: czym innym jest oralny dokunten, tnam autorytetem wystawcy, czym nmym zas teks, kronika^,, IZ musi swoim walorem ekspresyjnym wzmocnię przekaz, „_P onamuac ₈o formulą klątwy. To zresztą me było wcale czczą ,_c. tonką- prawie współczesna bulla Celestyna 111(1 1 93) wystawiona na prośbę magistry Beatrycze, przełożonej klasztoru premonstrantek pod wezwaniem N.P Marii w Strzelnie, zatwierdza jego posiadłości i nadaje przywileje, grożąc ekskomuniką wszystkim, którzy w przy. szłości zechcieliby uszczuplić prawa i posiadłości klasztoru.

Zaklęcia. Widzimy, że zaklęcia zasługują na miejsce w historii literatury. Tutaj zobaczmy tylko praktyczny cel formuł małe-dykcyjnych, którymi opatrywano np. książki, aby uchronić jc przed zakusami fałszerzy tekstu i złodziei egzemplarzy (Fischer 1917). Formuły te umieszczali pisarze w stopkach rękopisów specjalnych zakończeniach, zwanych w bibliologii subskrypcjami. Mają one bogatą historię (zob. Mejor 2001) i przejawiają znaczną rozmaitość form, obejmujących także charakterystyczne wiersze.

iycn wierszy i ton ich zasadniczy bardzo różnorodny.. od pobożny

uniesień i modlitewnych próśb przechodzi z dziwną łatwością do u yrażama zupcl

zieim ic ^zmysłowych pragnień lub klnie z pewną dość znaczną silą temperam

^ P^rzc^^e”^stw się przedewszystkicm przeciwko tym. którzy

^ ^0Śm,Clil' ^s'« P^ywlaszczyć sobie Sląd p<m stają lak c/ę

SK °t^{,CJOm dawnyth} ***" ' ksiąg (Fischer 19,7 s. 21: u przykłady na dalszych stronach tamże).

obrazy    ‘° ^{nap,ęlnowanic} kradzieży ja

w.)- Ouis fum hit    ^c,trtstum, (/m U brum subtrahit isłum (X

*".***• *- —

ukradnie, bed/io    ^{4 lorm}^^csl apostrofa do książki: Kto <

(Qui te furetur    f ^Ju<^^szem» męczony przez diabła, i

nis ense seceiur) Podnk^ ^aml^mifi^'etur. Qui te furetur hic dem

^{nie w} ^°*^scc spotykane są znane wszęd;

_W jednym / kodeksów krakowsk.ch czytamy w kolofonie

^f0frlted/i«^kc/y^{nien,a P}'^{SanC W ChW}'¹' ^Uko6czenia książki, po c/ym ⁷'^vy la niecodzienne zapewnienia o radości skryptom, który z ule, »^,SIS , 'd„ tańca, a wreszcie zaklęcie zapowiadające, że kto księee P^vie ‘ ^v _sam się wyda na męki ognia piekielnego:

^radn ^ł ^    ^ xriste. quoniam liber cxplicii isic,

cum furo tur, infernalis ignis ipsum crucielur (BJ 1336, Fischer 1917. s. 27)

,i^rn finito scriptor salta! pede leto.

qui

Rzucano anatemy także za uszkodzenie książki przez wydar-, części lub wycięcie karty: Si quis abstulerit vel curtweritfolium ‘'li/iema sil- Niekiedy maledykcja była warunkowa: złodziej będzie 'ocznie potępiony i przeklęty, chyba że zwróci książkę lub naprawi 'zkodę (Fischer 1917. s. 24).    f ■

Nierzadko zaopatrywano książki w dopiski z informacją o właścicielu, któremu należy książkę zwrócić. Nagminnie występują ta-k c inskrypcje na książkach drukowanych. Swoistość i obfitość wykazują formułki stosowane przez młodzież szkolną. Podpis i jego oficjalne formy: ekslibris i urzędowa pieczęć biblioteczna stają na straży własności. Nie apelując do sądu ostatecznego, liczą jednak na jakąś karę dla złodzieja, im surowszą, tym lepiej. Wyraża to rytualny, a potem tylko żartobliwy wierszyk, jakim uczniow ie niemieccy „zabezpieczali’’ książki przed kradzieżą. To moja książka głosił właściciel dlatego ją podpisuję. Spróbuj ją ukraść, a będziesz wisiał. Wtedy przylecą kruki i ci wydziobią oczy, a ty będziesz krzyczał Ach Ach Ach. ale dobrze ci będzie tak.

Nie jesteśmy zaskoczeni, że jak wiele rzeczy czytywanych w książkach i kołofony stały się przedmiotem radosnej twórczości uczniów'. Ulubionym gatunkiem jest w każdym kraju makaron. Forma ta towarzyszy wciąż jeszcze subkulturom borykającym się z koniecznością pogodzenia dwu języków.

Późny przykład książkowej inskrypcji przeciw złodziejowi zok. 1850 r. zanotowano w gimnazjum wileńskim: ma ona łormę świadczenia właściciela, przywołania na świadka Boga (tyle zosta o ⁷ "Sądu Bożego"), i prośby do amatora, aby nie kradł, bo książka

^dlJżo kosztowała:

Hw liber meus, Testis est Deus;

N°n turarc rogo, bo kosztuje drogo. (29)

117