Obraz32

są znane, tych elementów, które stulą konstruowaniu hipotezy. Synteza zaow% polega na łączeniu informacji, na tworzeniu z elementów danych i hipotetycznych nowych układów (struktur) lub ich kombinacji.

Zarówno w procesie wytwarzania hipotez, jak i ich weryfikacji doniosłą rolę spehuąją rozumowania, zwane ostatnio przez logików wnioskowaniami. Proces wnioskowania ma duże znaczenie w szkole, gdzie mniej można liczyć aa nagłe odkrycia, które wymagają bądź co bądź długiego okresu zajmowania aę pewną kategorią problemów, na co w szkole, gdzie uczeń zajmuje się wieloma przedmiotami «"ky miejsca na ogół jest niewiele. Tym większa rolę spełniają tu procesy wnioskowania, które zarazem uczą młodzież rzetelnego i systematycznego dochodzenia do prawdy.

Stosunkowo najpowszechniej przyjął się wśród logików podzi ał rozumowań na dedukcyjne i redukcyjne (Kotarbiński, 1960). Przy tym do roznmowań dedukcyjnych zalicza się wnioskowanie i sprawdzanie, do redukcyjnych zaś — tłumaczenie (wyjaśnianie) i dowodzenie Rozumowania dedukcyjne przebiegają w kierunku od racji do następstwa, a redukcyjne od nas^pstwa do racji.

Istnieje leż umy podział wnioskowań, którego twórcą jest K. Ajdukie-wicz. Omówimy ów podział nieco dokładniej, jest on bowiem szczególne przydamy <fia celów dydaktycznych, a zwłaszcza dużą rolę pełni w heurystycznym uczeniu się. Sprowadza się ów podział do wyodrębnienia dwu rodzajów wnioskowań:

ai wnioskowanie spontaniczne.

b) wnioskowanie kierowane przez postawione zadanie (Greniewski. 1955. s. 101).

Wnioskowanie spontaniczne ma miejsce wówczas, gdy rozumując mt kierujemy się uprzednio postawionym zadaniem. Proces heurystycznego ucztan saę «c stwarza zbyt wiele okazp do wnioskowań tego rodzaju. Zmrae ważniejszą rolę grają tn wnioskowania kierowane przez jakieś zada-nie. W związku z ismienie-m trzech rodzajów talach zadań wy odrębnia się trzy rodzaje wnioskowań kierowanych:

a)    dowodzenie.

b)    sprawdzanie.

cjduaraewe.

Dowodzenie jest razuaaowanśem kierowanym przez zadanie typu: w kat te p.

paytład: myta*, ze fcczftn3240jot    «^ą wieftakroUMrfdą lob 2*. 15. St-

ińr7ifir3ttf fraBni—j

ać ara Aj Wit Tea łjp »wab««u acs» flonie aę » (odcz« rńlaytfc praanwH:'^v-¹¹¹¹ 1    '■■■ r*    «j ■InT

nⁱ'—*^,f^,f ~rt rtrtńnrw rtn danego ■■ui.prf > (u i uliulujui ■ _muU^ ■ klul .w—^

nrtiHrfcb-*    —Sa-‘~V~tr^'^Łf~ir| [inpnulBiii    Hpr^*

iy—wń ifwutaoaeapuiŁuwMigąi¹**^

(tsąnawtfW*¹

TM

Sprawdzenie jest wnioskowaniem kierowanym przez zadanie typa: fOM&czyp.

SipgyłMąmdŁczylialainjwiciłąpieiMatitriBiłf.fij ii yjy*jgit»aai W rro przypadku do facji (Brata ta i ta jen fcite pierwszą, ten plya jot WwcaR) śśbkamj senpaeo. taóie uznane jot za prawdziwe. Takaa eaapm jen w pierwszym pz^adi anoteae. ze berłu pierwsza to taka i tyto laka brata. jaka dńeb a( pracz ućsae t przez i. a dragm zaś. Ze w kwasach papierek taka—owy zabarwia we aa raerunan. w maoachmaC-na-hirłr—ftjTnrtinf ritirijciajrtiji wfinłi maj lun m i |n ijarat li i gji nuli m. i nu'

•dba pncypałucb bądź prawdzńra. bądź t*zywx

Tłumaczenie jest wnioskowaniem kierowanym przez zadanie typn: z:*riex-ijumy. te p. ale dlaczego p?

Pu;tbd). Zotarayłiśniy oddiki Bci na luwda    ałe dtrrrgn(w plag pątątj)

gę coc lass zadarły? Jedne góry zbudowane są z innych kał ńt inne. dc dbczegn* W Mh płUafach znany następstwo, uznane za prawdziwe, lecz mamy da eiey ddbeać caryc Cube>-antoaampstwo.

Wymienione wnioskowania wykonujemy nie tyko wówcrn. gdy wytwarzamy pomysły rozwiązania, lecz także i wtedy, ędy sprawdzamy ich waność. W toku rozlicznych operacji odwołujemy się do mmyrh tac faksów i wiedzy o nich, aby odsłonić nowe wiadomości o tych fakłarh oraz o ich związkach z innymi faktami. Przy tym weryfikowanie hpnrz dość często odbywa się za pomocą odpowiednich badań erapnycznych. db których współczesna szkoła stwarza coraz lepsze warunki.

i Weryfikacja pomysłów

Wytsazame pomysłów rozwiązania wymaga od nań pewnych nrtninorf~i Chodzi m zwłaszcza o dwie zdotoości. PSa wszą z nich jest zdolność d ostrze-gaaia problemów, zwana też wtażfcsoścą na probłeay. UMfinhlp Kzaiowi odbywanie trudności w sytuacjach profaienowydi osaz lak w ndn och problemowych. Zdolność ta wy ^rXpnjg w tuznych łada z różną wjensywno-kią, w każdym jednak razie w jej rozwijanie możni szukać martw nywnki Nie mniejszą rolę spełnia zdolność rozumowania. o czym byka jaz mowa. ftzy tym zdolność doimrgmii profrłrmtW aa szczególe Tnmmt w prccesae wymarzania pomy słów , podczas gdy zdolność mnnwomania jen wtawe ponaeh-aiwrprocesieweryfikowaniapomysłów rrrfurwi TtjedtńsgęwdKdn leszcze jedna zdolność, specyficzna dh iq hzy Jest mą zdolność dokonywania oceny, o której to zdolności wiemy zresztą ntezhyt wnle.

Weryfikacja sprowadza się do oceny t wryborn pomysłów im uurmn Ocena, o której tu mowa, może być oceną logiczną Ihb ck*~ ery mentalną, zależnie od charakteru problemn i nożknośa uczniów. Sponóh dokowywwnm oceny zależy zwłaszcza od charafcaem problemu. sacaegóhwe dnae lóannr wynępnją w sposobie dokonywania weryfikacji i oceny ę omy slow bpi .adpyc* i ,ńnwwowaf czy „wy n tir ńf~.

Jak wykazały fcrznc badania ckspenwesnhe. frounticna w Mae i w m-wych krajach, wpływ procesu aczeun aę na rorwpme nńnłnoaa npzwmywanm móe jest bardzo duży. Botskie tatah K. Lec Si 41964) i W. Obnn

ni