Obraz77

i uprawy roli. pracą rzemieślnicza, zajęciami w gospodarstwie domowym. Produkując różne wy-roby. czy wykonując narzędzia pracy, uczniowie jednocześnie zdobywali dość dużo wiadomości, z reguły jednak niezbyt usystematyzowanych.

Metoda projektów, opracowana przez amery kańskiego pedagoga Williama H. Ki Ipatri-eka (IS7M965) i szeroko spopularyzowana w święcie, polega na stosowaniu deweyowskiej idei wychowania przez działanie. Na miejsce tradycyjnych przedmiotów nauczania wprowadzono tu projekty, to jest swoisty rodzaj ośrodków tematycznych, umożliwiających dzieciom łączenie pracy z nauką. W założeniu swym projekty miały się wiązać z zainteresowaniami uczniów i poprzez działalność praktyczną prowadzić do działalności poznawczej.

Plan daltoński, zwany także systemem pracownianym, nazwę swą wziął od amerykańskiego miasta Dalton. gdzie po raz pierwszy zastosowała go Helena Parkhurst (1887-1973). I tu, podobnie jak w dwu wyżej wymienionych systemach, uczniowie nie odbywali normalnych lekcji, lecz pracowali samodzielnie przez dłuższy okres, zazwyczaj przez miesiąc, korzystając z pomocy nauczycieli i z materiałów w pracowniach szkolnych. Na ten czas otrzymywali przydziały materiału do indywidualnego uczenia się wraz z zadaniami, ćwiczeniami i wszelkiego rodzaju pracami. Następnie po odbyciu kilku lekcji wspólnych, zdawali sprawę nauczycielom ze stanu nabytych wiadomości i umiejętności oraz przedstawiali wykonane prace.

Najdalej w przystosowaniu organizacji szkoły do indywidualnych możliwości uczniów poszła amerykańska szkoła bez klas”. Pierwszą szkołę średnią tego typu pod koniec lat pięćdziesiątych naszego wieku zorganizował Frank Brown w' mieście Melbourne na Florydzie. Jego dość utopijne założenie polegało na tym. że możliwe jest grupowanie uczniów w szkole nie według wieku i nie według zdolności, jak w systemie Sickingera. lecz według rzeczywistych zainteresowań i postępów w nauce danego przedmiotu. Tak więc program wszystkich przedmiotów dzieli się tu na kilka faz - od łatwiejszych do coraz trudniejszych, uczniów zaś dobiera się do poszczególnych faz na podstawie wyników badań testowych¹. Eksperyment w Melbourne, rozszerzony następnie na kilka innych szkół, szeroko wykorzystuje pewną innowację amerykańską, zwaną systemem Trumpa lub team teachmg. Polega on na traktowaniu grupy nauczycieli danego przedmiotu jako zespołu (team), który obsługuje większe skupiska uczniów, znacznie większe od zwykłej klasy (od ok. 60 do 150 uczniów ). Przy tym każdy nauczyciel realizuje z tą dużą grupą ten dział programu, do którego jest najlepiej przygotowany. Obok dużych grup pracują też grupy mniejsze, bądź nawet pojedynczy uczniowie, system Trampa dopuszcza bowiem znaczną labilność.

Metoda ośrodków zainteresowań powstała w Belgii, jej twórcą był Owidiusz Decro-1) (1871-1932). Zamiast przedmiotów nauczania wprowadził on do swej szkoły w Brukseli ośrodki zainteresowań, tj. tematy zajęć oparte na zainteresowaniach dzieci i mające bezpośredni związek z ich życiem. Przedmiotem tych zainteresowań było początkowo samo dziecko, jego potrzeby, warunki życiowe i zajęcia, następnie rozszerzały one się na rozwój jednostki ludzkiej - od życia człowieka pierwotnego aż do okresu współczesnej cywilizacji. Następnie system ten wprowadzono do wszystkich szkół brukselskich. W roku 1936 upowszechniono go w całej Belgii. Zdobył on znaczną popularność w innych krajach: w Polsce Maria Grzegorzewska (1888-1967) zastosowała ów system w szkołach specjalnych pod nazwą metody ośrodków pracy.

Nauczanie łączne (Gesamiuntenicht) rozwinęło się w latach 1920-1922 w Austrii i przeniknęło do wielu krajów, w tym również do Polski. Treść nauczania klas początkowych stanowią w tym systemie tzw. ośrodki życia. Koncentrują się one na „rzeczach ojczystych”, obejmując w kolejnych latach nauki coraz szerszy krąg rzeczy i zjawisk - w takich układach, w jakich występują one w życiu. Poprzez aktywność związaną z poznawaniem ośrodków życiowych, dzieci przygotowują się do nauki w klasach wyższych, opartej naośrodkach rzeczy, które to ośrodki upodabniają się w pewnej mierze do przedmiotów nauczania.

System Celestyna Frcincta (1896-1966) to najbardziej popularna obecnie koncepcja przekształcenia tradycyjnego systemu klasowo-lekcyjnego w szkole podstawowej. Powstał we Francji po pierwszej wojnie światowej i obecnie stosowany jest w kilku krajach. Treść nauczania stanowi w tym systemie życic środowiska z jego zjawiskami społecznymi i przyrodniczymi. Jednocześnie szkoła przestaje być miejscem, gdzie dzieci klas niższych słuchają, czytają i piszą.

staje się natomiast zakładem pracy zespolonym z życiem środowiska. Obok sali wspólnej, w jego skład uchodzi szereg pracowni specjalistycznych, gdzie dzieci wykonują prace z zakresu uprawy a'li. hodowli zwierząt, stolarstwa, budownictwa, tkactwa, drukarstwa, mechaniki, gospodarstwa domowego, przeprowadzają eksperymenty i realizują różnego rodzaju prace twórcze. Obok tego wiele możliwości realizowania działań praktycznych stwarza sad i ogród warzywny.

Te próby radykalnego rozprawienia się z systemem klasowo-lekcyjnym i wyparcia go przez inne systemy na ogół nie miały większego powodzenia. Powodzenie nie towarzyszyło również takim próbom, jak np. plan jenajski czy wolne gminy szkolne w Niemczech, metoda kompleksów w ZSRR czy metoda Winnetki lub system batawski w USA. Stosunkowo największe sukcesy na terenie nauczania początkowego uzyskał system nauczania łącznego i system Freineta, a na szczeblach wyższych - metoda projektów i metoda uczenia się pod kierunkiem².

Inne systemy

Próby mniej radykalne opierały się na założeniach, że nawet przy daleko idącej modernizacji system klasowo-lekcyjny zamyka uczniów zawsze w tych samych ścianach klasy szkolnej i nie zapewnia im większych możliwości zmiany miejsca nauki oraz rozszerzenia kręgu doświadczeń. Z tych też względów wymaga on uzupełnienia przez inne sposoby organizowania pracy uczniów. Jedna z tych prób znalazła podatny grunt w Polsce okresu między wojennego. Wprowadził ją Stanisław Dobrowolski do szkół w Krzemieńcu, w postaci tzw. systemu pracownianego³, zwanego też gabinetowym lub laboratoryjnym. System ten - w połączeniu z klasowo-lekcyjnym - stosuje się w wielu krajach. Druga próba wiąże się z tzw. systemem brygadowym. Nosi on również miano systemu brygadowo-produkcyjnego, a wypróbowany został przede wszy stkim w b. ZSRR.

System pracowniany opiera się na metodzie laboratoryjnej, stosowanej w pracowniach szkol-nych. zwanych też gabinetami. Nie chodzi tu o pok.i? ekspery mentów, który może mieć miejsce i w zwykłej klasie, lecz o grupowe lub nawet indywidualne zajęcia ucua6v określonych zjawisk metodami eksperymentalnymi, do rozwiązywania aoątydh problemów, <fc> sprawdzania wyników znanych młodzieży badań lub do wykonywania różnych samoddełnych prac. Samodzielność, wysoki stopień aktywności oraz własna inicjatywą-^ chy. które rozwija u młodzieży system pracowniany, pozw alając im zarazem opatwwad gumowatej wiedzę o przyrodzie, poznać metody badań i aparaturę badawczą, nauczyć się stosowania nabytej wiedzy oraz rozwijać zdolności i zainteresowania twórcze.

Realizacja systemu brygadowego w ymagała od szkoły czegoś więcej niż tylko bogato wyposażonych pracowni. Wiązał się on już z w-prowadzcniem do systemu wychowawczego pracy produkcyjnej, a dla pełnego wykorzystania jej walorów- nie wystarczą nawet najlepiej wyposażone pracownic politechniczne w samej szkole. Oprócz pracy produkcyjnej, którą uczaaowie mogli wykonywać w tych pracowniach, dość często miało miejsce kierow-anie brygad uc/tw wsiach do różnych zakładów produkcyjnych, gdzie pod opieką wychowawców oraz odpowiednio dobranych pracowników uczeń wykonywał różne zadania produkcyjne.

313

1

Zob F.B. Brown The Nongraded High School. New York 1963, Prcnticc Hall.

2

   Charakterystykę tych i innych systemów przedstawia praca Sdknły rtynynmliir w ******* /*t*W*?.

pod red. W. Okonia. Warszawa 1978. WSiP.

3

   System ten opisał Stanisław Dobrowolski w pracy System kłosowy i sysarm pntL-iMwp M arvo«419U.

NK.