Obraz12

Krosna tych uprawnień zajmowały się światowe organizacje nauczycielskie, m.in. Między-w.owc Zrzeszenie zw iązków Zawodowych Nauczycieli (WCOTP) oraz organizacje skupiające nauczycieli M krajów zachodnich - przy współpracy z UNESCO i Międzynarodowa Organizacją Pracy. Na zorganizowanej przez nic w roku 1966 konferencji ekspertów w Paryżu uchwalono JjKtjoiir zalecenia dla rzędów wszystkich krajów w sprawie nauczycieli. Zalecenia odnoszą się co nauczycieli wszystkich zakładów i instytucji oświatowych, przy czym za nauczycieli uważa się .wszystkie osoby, których obowiązkiem jest kształcenie uczniów w szkołach". Jest w Zaleceniach wicie istotnych dezyderatów, opartych na doświadczeniach różnych krajów, najbardziej jednak przekonuje w nich dość lapidarne określenie sytuacji zawodowej nauczyciela. Otóż termin ten oznacza ..zarówno pozycję, jaką się nauczycielom przyznaje w społeczeństwie, odpowiednio do stopnia szacunku wynikającego z ważności ich funkcji i kompetencji, jak i warunki pracy, wynagrodzenie oraz inne korzyści materialne, które im przysługują w zestawieniu z innymi zawodami" (Thomas. 1968).

Dla zapewnienia harmonii między kwalifikacjami i wynikami pracy nauczycieli a świadczeniami społecznymi wobec nich w poszczególnych krajach wydaje się specjalne ustawy. W Polsce taką ważną ustawą stała się Karta praw i obowiązków nauczyciela, uchwalona przez Sejm PRL 27 kwietnia 1972 roku. Ustaliła ona zadania i uprawnienia wszystkich nauczycieli, w tym i nauczycieli akademickich, jak również poziom ich kwalifikacji, zasady kształcenia i doskonalenia oraz uprawnienia socjalne i zasady uposażenia. Najważniejsze postanowienie karty orzekało, że na stanowisko nauczyciela lub wychowawcy „może być powołana osoba, która:

1) ukończyła studia w szkole wyższej, kształcącej nauczycieli albo 2) ukończyła studia w innej szkole wyższej i posiada przygotowanie pedagogiczne uzyskane podczas studiów lub na kursie”. W ten sposób poziom kwalifikacji nauczycieli został w Polsce zrównany z poziomem wykształcenia inżynierów, lekarzy, prawników oraz innych specjalistów, których zawód wymaga ukończenia studiów wyższych. Ustawa ta straciła swoją moc z dniem 26 stycznia 1982 roku, kiedy Sejm uchwalił nową ustawę pod nazwą Karta Nauczyciela, zwiększającą uprawnienia nauczycieli w stosunku do ustawy z 1972 roku.

Przejdźmy z kolei do zadań, jakie spełniają współcześni nauczyciele, kierujący procesami edukacji młodego, a nierzadko i starszego pokolenia. Zadania te, traktowane również jako role społeczne nauczycieli (Brom-berek, 1973), podlegają zmianom w związku ze zmianami w samym społeczeństwie oraz ze zmianami w systemie oświaty i w naukach o wychowaniu. Owe zmiany umknęłyby naszej uwadze, gdyby je śledzić na przykładzie wybranej szkoły, do tego w niezbyt długim okresie. Jest faktem, że społeczność nauczycielska z większym trudem niż przedstawiciele zawodów technicznych czy lekarze poddaje się naporowi nowych wzorów pracy i nowych możliwości wyposażeniowych, a przy tym i napór tych wzorów jest dużo słabszy niż w dziedzinie techniki czy medycyny.

Mimo to obserwacje prowadzone z większej perspektywy pozwalają dostrzec coraz wyraźniej zarysowujące się zmiany w wykonywaniu zawodu nauczyciela. Odbiciem tych zmian są realizowane już w coraz większej liczbie krajów, a przede wszystkim w krajach rozwiniętych, nowe zadania nauczycieli, które w połączeniu z zadaniami realizowanymi od dawna, lecz obecnie unowocześnianymi, tworzą nowy obraz codziennych czy nnośei zawodowych nauczycieli. Przejdźmy do krótkiego omówienia tych wszystkich zadań.

MW

M

yK

PI

Pierwszy i najbardziej w tradycji nauczycielskiej ugruntowany zespół zadań obejmuje transmitowanie wiedzy i doświadczenia, w celu przygotowania młodych pokoleń do życia w społeczeństwie ludzi dorosłych. Przekazując nagromadzone przez ludzkość, lecz odpowiednio wyselekcjowane wiadomości i sprawności młodym pokoleniom - za pośrednictwem szkół i nauczycieli -pokolenia starsze zapewniają sobie ciągłość życia społecznego: narodowego, politycznego, ekonomicznego i kulturalnego. Te zadania nauczyciela podlegają ciągłym zmianom. Przede wszystkim zmieniają się - wraz ze zmianami w życiu społecznym - treści wykształcenia ogólnego i zawodowego, zawarte w programach szkolnych, modernizują się treści różnych przedmiotów nauczania, niekiedy pojawiają się nowe przedmioty na miejsce wycofywanych. Jednocześnie zmieniają się sposoby transmitowania wiedzy i sprawności. Na miejsce uświęconego tradycją „przekazywania” wiedzy „gotowej" wkraczają nowe sposoby, a nauczyciel stopniowo staje się animatorem i inspirato-re m samodzielnej pracy młodzieży nad własną edukacją.

Druga grupa zadań, podejmowanych obecnie w różnych krajach ze szczególną intensywnością, dotyczy rozwijania sił twórczych i zdolności innowacyjnych młodzieży, jest to zespół zadań komplementarnych w stosunku do poprzedniego. Składa się nań wiele różnorodnych czynności nauczycieli, jak wspomaganie procesów samodzielnego rozwiązywania zagadnień teoretycznych i praktycznych - o różnym stopniu trudności, zależnie od szczebla kształcenia i przedmiotu nauczania, rozwiązywanie zagadnień artystycznych (literackich, plastycznych, muzycznych, teatralnych) i technicznych oraz organizowanie różnych form działalności twórczej w wybranych dziedzinach życia. Ta grupa zadań wymaga od nauczyciela merytorycznej kompetencji, trudno też sobie wyobrazić ich realizację bez postawy twórczej samego nauczyciela. Mimo tych trudności zadania powyższe coraz szerszym frontem wkraczają do zakładów kształcenia nauczycieli i do szkół, zarówno w Polsce, jak w innych krajach. Drogę do nich stanowi tzw. nauczanie problemowe, które stopniowo rozszerza się na różne obszary działalności twórczej młodzieży.

Trzecia grupa zadań nauczycielskich odnosi się do kształtowania postaw i charakteru uczniów. Nawet najlepsze wyposażenie młodych ludzi w wiedzę i wszelkie sprawności nie gwarantuje jeszcze tego. że będą ludźmi pełnowartościowymi: pracowitymi, sprawiedliwymi i spolegliwymi. Jakości te uzyskuje się przez kształtowanie wrażliwości młodzieży na prawdę, dobro, piękno, przez takie eksponowanie wartości moralnych, artystycznych, społecznych i poznawczych, aby wywoływały głębsze przeżycia uczniów i stawały się oparciem dla ich ocen i postaw, a tym samym i dla ich charakteru. Procesy kształtowania postaw i charakteru są ukierunkowane na nadanie postępowaniu młodszych ludzi cech stałości moralnej, którą w dzisiejszym święcie zachwianych wartości zaczyna się cenie coraz wyżej. Postawy młodzieży opierają się na stałej, choć trudnej do osiągnięcia, harmonii między pierwiastkami poznawczymi i emocjonalnymi a postępowaniem, charakter zaś jest stałą

^53

383