Obraz�4

214 Podstawy dydaktyki ogólnej

Wymienione sposoby posługiwania się środkami wzrokowymi wykazują wiele zalet. Jedną z najważniejszych jest to, że umożliwiają one uczniom nabycie wyobrażeń adekwatnych do rzeczywistości, co nie pozostaje bez pozytywnego wpływu na proces kształtowania pojęć. Nie zawsze jednak nauczyciel dysponuje okazami naturalnymi lub ich preparatami i wtedy stosuje się na ogół środki zastępcze, a więc modele, obrazy, mapy, schematy, wykresy i diagramy. Pozwalają one, jak np. modele, przedstawić dany obiekt w zmniejszeniu, powiększeniu, przekroju itp., podkreślić — jak wykresy i schematy — zależności przyczynowo-skutkowe, funkcjonalne i inne, albo też —jak mapy — ukazać rzeczywistość za pomocą umownych znaków wizualnych.

4. Środki słuchowe

Udział środków słuchowych w procesie nauczania-uczenia się stale wzrasta. Dzieje się tak dzięki postępowi techniki i związanemu z tym rozwojowi stereofonii, pozwalającym również na stosowanie w pracy lekcyjnej i pozalekcyjnej z dziećmi i młodzieżą — gramofonu, radia i magnetofonu, tzn. środków posiadających oczywiste walory dydaktyczne.

Wymienione środki stanowią dla nauczyciela nieocenioną pomoc na lekcjach różnych przedmiotów. Przykładowo: Trudno byłoby dzisiaj uznać za właściwie zrealizowaną pod względem metodyczno-wychowaw-czym lekcję języka polskiego na temat początków naszej literatury bez odtworzenia na niej z płyty lub taśmy magnetofonowej hymnu Bogurodzica. Nieracjonalnym wykorzystaniem cennego czasu nauczyciela i uczniów byłoby nauczanie języków obcych bez pomocy magnetofonu, a nawet specjalnych laboratoriów językowych. Znacznym usprawnieniem procesu kształcenia w szkołach samochodowych może się okazać zaznajomienie uczniów z nagraną na taśmę „melodią" pracy silnika sprawnego i silnika funkcjonującego wadliwie wskutek pojawienia się określonych usterek itp.

Jeszcze ważniejsze funkcje dydaktyczne spełniają środki słuchowe na zajęciach z zakresu wychowania muzycznego. Stają się one tam jednym

z wbudowanymi w nic płytkami z blachy stalowej. Z kolei w ostatnich latach zaczęto produkować grafoskopy, zwane też tablicami świetlnymi lub rzutnikami pisma, które pozwalają wykładowcy pisać lub rysować na zwykłym papierze — bez odrywania się od katedry czy stołu — a uczniom widzieć to wszystko na ekranie w odpowiednim powiększeniu" (Okoń, 1971, s. 253).

z głównych narzędzi kształtowania kultury muzycznej dzieci i młodzieży, przyczyniając się w szczególności do rozwoju zainteresowania muzyką iśpiewem, do pogłębienia wrażliwości na jej piękno oraz do przyjemnego spędzania czasu wolnego, m.in. przez wyrobienie umiejętności słuchania wartościowej muzyki i przygotowania się do jej uprawiania.

5. Środki wzrokowo-słuchowe

Środki wzrokowo-słuchowe oddają szkole znaczne usługi w zakresie kształtowania u uczniów określonych wrażeń, spostrzeżeń i wyobrażeń. Oddziałują one równocześnie na dwa analizatory: wzrokowy i słuchowy. Do środków wzrokowo-słuchowych zaliczamy film dźwiękowy i telewizję.

Dźwiękowy film dydaktyczny może odgrywać w procesie naucza-nia-uczenia się bardzo ważną rolę. (Utrwalając za pomocą ruchomego obrazu i dźwięku określone przedmioty, zjawiska, wydarzenia i procesy, film pozwala je eksponować wielokrotnie w różnym czasie, a zarazem w identycznej postaci. Ma to niemałe walory dydaktyczne, nauczyciel bowiem może zaznajamiać uczniów z treścią filmu dowolną liczbę razy, ogniskować uwagę dzieci i młodzieży na procesach najistotniejszych lub niedostępnych w inny sposób, ukazywać przedmioty w zbliżeniach, ujmować ruch w tempie przyspieszonym lub zwolnionym, przedstawiać genezę i rozwój określonych wydarzeń i procesów itd. Wszystko to sprawia, że film może być skutecznie wykorzystywany do zaznajamiania uczniów z nowym materiałem, do utrwalania go, a niekiedy również do kontroli i oceny wyników ich pracy. Realizacji ostatniej z wymienionych funkcji dydaktycznych sprzyja to, że film stwarza wszystkim widzom jednakowe warunki oglądania i słuchania.

Sumując, możemy stwierdzić, że film dydaktyczny, jako jeden z głównych środków wzrokowo-słuchowych, stosowanych w procesie nauczania-uczenia się, wykazuje następujące zalety:

*    przedstawia określone przedmioty, zjawiska, wydarzenia i procesy w postaci wyraźnych, powtarzalnych dowolną liczbę razy sekwencji obrazów;

*    ukazuje ruch;

*    wykorzystuje zarówno dźwięk naturalny, towarzyszący eksponowanym wydarzeniom, jak i narrację;

*    w miarę potrzeby operuje kolorem;

*    eksponuje za pomocą obrazu i dźwięku wszystkie zagadnienia, których ukazanie uczniom w inny sposób byłoby utrudnione lub zgoła niemożliwe.