P1030686

który wyrażał się w kompozycji, w tym przede wszy«u kim, że utwór miał wyrazisty początek i wyrazisty koniec, że można było w nim odróżnić to, co ważne i co raniej ważne, że zjawiska zakwalifikowane jako ważne nie toną w powodzi szczegółów itp. Gdy utwory powieściowe tych zasad nic respektowały, traktowano Je Jako polemiką literacką z regułami gatunku, a nie Jako fakt usprawiedliwiony sam przez się (jest to przypadek Stcrnea i pewnych zjawisk w prozie współczesnej ^T). Ich sens globalny wyrażał się więc w parodiowaniu tego sensu. U tera tura Jest Jak Midas, który zamienia wszystko nie zawsze wprawdzie w złoto, ale zawsze 5 Kiterackość. Widoczne Jest to szczególnie wyraziście w powieści w pierwszej osobie, naśladuje ona bowiem różne (w tym i nieliterackie) formy wypowiedzi w sposób swoiście literacki. Dzieje się tak pod presją wymagań stawianych wszelkiego rodzaju powieściom, jak pod działaniem innych odmian prozy, których takie czy inne ujęcia zostały uznane za obowiązujące we wszelkiej powieści 1 stały się Jej formalnymi wyróżnikami Powieść w pierwszej osobie uwydatnia analogie do rzeczywistego pamiętnika czy dziennika, chce być fik-cyjnym pamiętnikiem czy dziennikiem, ale nigdy w pełni być nim nie może. Niemożność tę można pokazać na wielu płaszczyznach, ograniczymy się wszakże do jednego zjawiska: wprowadzenia wypowiedzi bohatera.

W założeniach powieści w pierwszej osobie mieszczą się w yasadrie dwa typy przytoczeń: 1) cytaty niejako

’ Sir«iS>hil» Iflknwtacy IM pod trm Względem pnjrpodcR ŁMew HtMontpcji kumoy Alcoforado. Wida uwiMo Jo n autentyk. dopUro niedawno minwnitoinwn nlozblcło, te mą wybornie zbudowanym aiMoi UwneMa, konatrokek teko byłaby nbmotUw w zbiorze foczy wity Pb timurm. Utanekl chorale tor tych Hot bur na podstawie onollzy otyto i — pesode wozyaUrŁoi — kompozycji (przypominającej m, imiiimą fiijnTtl ydiiirt L. spltror w ot odium ło ^Lettrea por-T l‘i -_r ■ KmuMmO* ŁlUnlur Studton JdM-JdM, TDłringcn IPM K SIO • Ml.

pośrednie, przekazywane w wersji językowej narratora (w ogromnej większości przypadków w mowie zależnej) i 2) cytaty, które nie są traktowane jako dosłowny tekst wypowiedziany przez bohatera, podlegają zaś typizacji, tzn. utrwalają słowa zazwyczaj wypowiadane przez daną postać czy padające zwykle w danej sytuacji ’ j w pierwszym, i w drugim przypadku nie chodzi o literalny przekaz. Jednakże w powieści w pierwszej osobie występują przytoczenia, które mają być właśnie dosłowne (ich obecność wymaga motywacji). Cytaty tego typu, niekiedy bardzo obszerne, stanowią w nowszej prozie przede wszystkim wynik oddziaływania ogólnego wzorca powieściowego, w którego obrębie dialog jest nie tylko zjawiskiem oczywistym, stał się takie swojego rodzaju sygnałem powieściowości. Paradoksalnie przytoczenia, które same w sobie są jednym z przejawów mimetyzmn formalnego, stały się czynnikiem, który kwestionuje ów mlmetyzm jako element ogólnej kompozycji utworu.

Rozbudowane cytaty w powieści w pierwszej osobie zbliżają podmiot opowiadający do wszechwiedzącego narratora, a więc wprowadzają istotne komplikacje. Komplikacje, bo czytelnik utworów tego typu ma zawsze świadomość, że w trakcie lektury obcuje z narratorem, którego wiedza jest z konieczności ograniczona, ograniczona nawet wtedy, gdy on swobodnie operuje materiałem i nie wspomina o swoich lukach w pamięci. Powieść w pierwszej osobie jest więc tą specyficzną formą opowiadania, w której wielką rolę gra nie tylko wiedza, ale także niewiedza narratora ’ A sama wiedza też jest problematyczna, zdawał sobie z lego sprawę

• O proton*niam « powieki w pfermrtj osobie par. ratwattaia M. Hrjuilog w ktUire Di# Ich-FOrm und iAr# Fwktion r« 7Mw Mannt „Doktor yautti/s" ml M «r 4#Wiefc#> Łttmtan der g«w avt, TObtaetn IW,a. «-*.

• Por. ». Rootbarg, op. dt, r. ta • m