P1030690

NARRACJA JAKO MONOLOG WYPOWIEDZIANY

1

Termin „monolog” nie charakteryzuje się jednoznacznością, odnosi się bowiem do wielu różnych zjawisk, także wówczas, gdy ma się na uwadze jedynie wypowiedzi narracyjne. Analizując utwory prozy literackiej można się nim posługiwać w znaczeniu najszerszym, tym mianowicie, jakie nadali mu językoznawcy, którzy definiują go w opozycji do dialogu.

Dla lingwistyki (...] monolog oznacza — powiada Jan Mu-kafovsky —■ wypowiedź jednego czynnego uczestnik* be* względu no obecność albo nieobecność Innych, biernych uczestników: dlatego typowym monologiem w sensie językoznawczym Jest np. opowiadanie >.

Dla kogoś, kto interesuje się przede wszystkim właśnie wypowiedziami narracyjnymi, znaczenie to jest zbyt ogólne (ogarnia całość zjawisk, które go zajmują), stanowi więc mało sprawne narzędzie analizy. Tak szeroko rozumiany, monolog nie pozwala na wprowadzanie rozróżnień; w. tym sensie monologiem jest zarówno opowiadanie w pierwszej, jak w trzeciej osobie (a tu .włośnie te dystynkcje małą znaczenie podstawowe). Podobnie nie można przeprowadzić rozróżnień wśród zjawisk, które znajdują się wewnątrz monologu rozumianego w ten sposób, gdyż obejmuje on także i przytaczane przez narratora wypowiedzi postaci bez względu na to m    dialogi, czy monologi. Nawiasem mówiąc.

¹ i-    OMU| • mmcAap. tłum; J. layn u. ^

kAi t u'Uuk>, «ptM. i. auwiMO. funwa im, _t ,,,    " *****

tM

pj-;cex monolog mo/na tokr."' ror.umlł»6 tylko ow« dHi^az« wypowiedzi bohaterów, kiedy narrator milknie, oddając na większej przeatraeni tekstu glon tej lub innej postaci.

V Wydaje dę więc, *e w praktyce dużo pożyteczniejsze jest ograniczenie zakresu terminu „monolog" do pcw- ^ nych tylko postaci narracji. tycH mianowicie, w jakich ujawnia cię podmiot mówiący Jako konkretna i określona osoba, której „Jo” uzewnętrznia się w wypowiedzi narracyjnej, decydując o jej strukturze językowej. W obrębie tok rozumianego monologu - opowiadania wyróżnić można trzy podstawowe odmiany: monolog odwołujący się do form języka pisanego, monolog wewnętrzny, monolog odwołujący się do form wypowiedzi ustncj."\

Monolog odwołujący się do form pisanych to ten, w którym wykorzystane zostały nieliterackie lub para— literackie formy wypowiedzi, tak Ig jak pamiętnik, dziennik, list (o monologu można mówić zresztą tylko wtedy, gdy utwór składa się z listów jednej osoby, w przypadku wymiany listów utwór ma strukturę quasi--dialogową) itp. Monolog toki bliski jest mim ety z mówi formalnemu, nie tylko sugeruje autentyczność przekazu i relacjonowanych zdarzeń, ale także czyni narratora miarą wszystkiego *.

O ile monolog pisany dominował we wczesnych okresach rozwoju powieści, był m. in. jednym z pierwszych stadiów rozwoju tzw. powieści psychologicznej, to monolog wewnętrzny stanowi konwencję ukształtowaną właściwie Już przez twórczość dwudziestowieczną, konwencję mającą na celu dotarcie do nieracjanalizowanego toku świadomości, konwencję, która — w przeci—

• O «•! forint* roonoloKu pUi« V. icrtlen w iwprawt* Soom Ł'sm of Mowotogw In Pro*« riction • x_orrat:w iWanw awt World- VI«to, w toml* zblorowjrm: stu- u rad rormproftlMir in d*r l lt u r a i u e, llaldcl* b*T4 IM», ■. ITł - ST*.