P1070281

Z punktu Widzenia koncepcji relacyjnej zjawiska substytucji nie stanowią zmiany znaczeniowej, bo ..sprzężenie zwrotne" kształtu i sensu zostaje utrzymane, mimo istotnych przeobrażeń realnych desygnatu. Natomiast nie Jest to już rzecz tak oczywista, jeśli się wychodzi z założeń koncepcji konotacyjnej, w wypadku wyrazu pióro zmienił się przecież niemal cały zestaw istotnych cech realnych desygnatu.

Przecmmic natomiast wypadnie rozstrzygnięcie zwolenników teorii konotacyjnej. jeśli chodzi o zakwalifikowanie faktów etymologii ludowej. W zmianach tego rodzaju pozostaje przecież nienaruszony zespół cech konstytutywnych przedmiotu nazwy, przeobrażenia dotyczą tylko jej struktury

A jednak przynależność zjawisk etymologii ludowej do zakresu zmian semantycznych dałaby się obronić — na podstawie jeszcze innej koncepcji znaczenia. Zyskała ona najbardziej rozwinięty kształt teoretyczny w pracy Karola Endmanna Dic Bedeutung des Wortes⁹. Znaczenie w tym ujęciu ma charakter trójdzielny; składają się na nie: 1) treść pojęciowa (dingiicher Teil), 2) sens poboczny (Ncbensinn), który tworzą wszelkie drugorzędne <w tym także indywidualne) asocjacje semantyczno związane z wyrazem • i 3) wartość uczuciowa <Bogleitsgefuhl). W świetle tej teorii wtórne skojarzenie wyrazów szarytka i szary nic jest obojętne dla treści pierwszego z nich, stanowi zmianę jednego z jej komponentów, tj. sensu pobocznego

Określone podłoże ogólnoteoretyczne ma także najbardziej skrajne stanowisko w kwestii zmian znaczeniowych, mianowicie całkowita ich negacja. Taka postawa znalazła wyraz w pracach semantyka i psychologa niemieckiego, P. Kretschmera ”, na gruncie zaś polskim — w bardziej umiarkowanej postaci — była reprezentowana przez Jana Rozwadowskiego ».

Zdaniem Kretschmera, tradycyjną nazwą „zmiana znaczenia określa Kię w istocie zjawisko o innej naturze — mianowicie proces nadania nazwy (denominację). Istotą denominacji jest bowiem nie tylko utworzenie nowej struktury słownej (neologizmu); może s»;ę ona dokonać także w dro-

*    Lipsk 1901, IV wydanie — 1925.

•    Er d mann ilustruje istotę sensu pobocznego przykładem dwóch niemieckich synonimów: Solda: i Kneger, mających tę samą „osnowę" logiczną, ale wywołujących odmienne asocjacje uboczne Soldat kojarzy się z wyobrażeniem koszar, musztry. Kritgcr z obrazem pola bitw^fy, działań wojennych itp.

• Wydaje się. ic wtórna interpretacja etymologiczna wyrazu wywiera wpływ nic tylko na tak zwany sens poboczny, ale i na sam „rdzeń" jego znaczenia -- komponent loriczny. Nie było z pewnością obojętne dla dalszego kierunku ewolucji znaczeniowej wyrazu sujaly 'nadmiernie ufający' jego wtórne zcspoleuic etymologiczne z wyrazem zuch ('nadmiernie odważny, śmiały w swym zaufaniu ).

^:! Por li Krona&ser, łlandbuch der Semasiologie, Heidelberg 1052.    72.

^u ..Zasadnicze rozróżnianie nazw, nazwań od zmian znaczeniowych nie mu sen --* I zawsze przy użyciu każdego wyrazu od po władającego poszczególnemu uktowi cepcji mamy i „nazwanie", i „zmianę znaczenia" (chyba że apercypujcmy ausoiui-mr ten sam obiekt)*' Scmaz}ologta, ..Eos’ IX, s W.

dze wtórnego wyzyskania Już Leniejących nazw {por szyjka bu fiku dziób statku).

Wydaje się. że Kretschmer, utożsamiając zmiany znaczeniowe z aktem denominacji, zasugerował się ich ściśle określonym typem, mianowicie zjawiskami metafory i motorami i, których istotę rzeczywiście stanów; użycie wyrazu w odniesieniu do nowego desygnatu. Ale o „nadaniu nazwy” nie ma mowy w innych typach zmian semantycznych, chociażby w specjalizacjach {już z większą dozą słuszności można byłoby tu mówić o procesie „pozbawienia nazwy" pewnej części Jej dawnych desy gnatów), a zwłaszcza w modyfikacji wartości emocjonalnej <np. słowa stróż, które nadal oznacza dozorcę domu. ale ma odcień pejoratywny)

W gruncie rzeczy podstawą koncepcji negującej istnienie zmian semantycznych jest także określona interpretacja istoty znaczenia — jako tzw czystej od nośności przedmiotowej, tj. relacji nazwy do desygnatu Ujęcie takie abstrahuje od tego, ze o zawartości informacyjnej wyrazu rozstrzygają inne jeszcze, także historycznie zmienne momenty, np. jego „miejsce" w systemie semantycznym, zabarwienie emocjonalne itp.

Opinie najbardziej rozbieżne wypowiadano na temat pTzyczyn zmian znaczeniowych. Jedna z najpopularniejszych interpretacji — to uznawanie za ich zasadnicze podłoże konieczności nazwania ograniczonym zasobem nazw praktycznie nieograniczonej sfery realiów ^u. Każdy eleinent leksykalny nabywa więc funkcji wtórnych, zmienia pierwotną tresc. W innych koncepcjach podkreśla się rolę stosunku użytkowników języka do znaków słownych jako podstawowego czynnika sprawczego zmian. Celem mówiących jest przekazanie informacji w sposób możliwie precyzyjny. a zarazem ekonomiczny. Pod wpływem pierwszej tendencji następują np. zjawiska specjalizacji, druga stanowi bodziec „zgęszczen" typu czysta < wódka czysta. Użytkowników języka cechuje też dążność do ciągłego odświeżania środków ekspresji, a więc do żartobliwych, ironicznych, eufemistycznych modyfikacji tradycyjnych znaczeń wyrazów (np. -a^r-nifc "człowiek usiłujący upiększyć rzeczywistość . nasiadówka długie ze-

^ Ilopatrywano się UUe łiródla zmian semantycznych w »mym mechanizmie mówień*. w typowych dla mego skrótach . ehpsach które powoduj;, kondensację znaczeń członów pozostałych (np. w zw,ązku mała c-ar-na — czarna ma wartość znaczeniową czarna kawa ).

Szczegółowa odmianę teorii uznającej za podłoże zmian z.naczemowych swoiste warunki procesu porozumienia stanów, rozpowszechniona na przełomie wieków XIX 1 XX koncepcja braku ciągłości pokolemowej W- użyciu Języka. Zgodnie z nią pokolenie najmłodsze, przyswajając sobie

O Ten bodziec przeobrażeń wyzuwaj, na pierwszy plan zwtazzez. badacz* w***-

cii'itii_l np. Heinz Kioiutm.

U