P1030705

nie. Jednakie właśnie ten utwór Iwaszkiewicza — niejako przez negację — ujawnia znaczenie konatrukcj! autobiograficznej w monologu wypowiedzianym, jego narrator bowiem, opowiadając dzieje nie swoje, a innej osoby, wprowadza w jego obręb te elementy, które nie Istniały w innych opowiadaniach. Przede wszystkim umniejsza rolę odbiorcy, który potrzebny jest przede wszystkim do zarysowania wyrazistej sytuacji początkowej. w sposób minimalny zań ingeruje w relację o dziejach owego młodego Polaka. Sama r.ni opowieść jest duto bardziej uporządkowana (także w zakresie chronologii) niź losy, relacjonowane w pozostałych monologach. Monolog w Opowiadaniu szwajcarskim, mimo swoistości narracyjnych (często zresztą tuszowanych), upodabnia się więc pod wieloma względami do tradycyjnej noweli. Tworzy przeto zjawisko pośrednie pomiędzy monologiem wypowiedzianym u innymi formami opowiadania.

Tu właśnie powstaje problem stosunku monologu wypowiedzianego do innych postaci narracji monologowej, konkretnie zaś: monologu wewnętrznego | monologu odwołującego się do form wypowiedzi pisanej, otrzymywanej w pierwszej osobie. Utwory, które stanowić będą przedmiot obserwacji zajmują pozycję 10 - 13 na sporządzonej przez nas liście.

Opowiadaniem, w którym najwyraziściej monolog wypowiedziany nakłada się na monolog wewnętrzny, jest Jak być kochaną Brandysa. Zjawisko to wyraża się jut w konstrukcji czasowej utworu: czas monologu bohaterki jest tu określony, równa «ę czasowi przelotu z Warszawy do Paryża, od momentu wzbicia się samolotu w powietrze po moment przygotowań do lądowa-

nia. Ta ścisła wymlerność czasu mierzonego obiektywni© i mającego duże znaczenie kompozycyjne, bardziej przypomina czas monologu wypowiedzianego niż wewnętrznego z lej racji przede wszystkim, że w tym ostatnim pozycję dominującą zajmuje czas subiektywny, w utworze Brandysa w istocie nie istniejący, bo narratorkn jest zanurzona w czasie obiektywnym, któremu nic przeciwstawia swojego czasu intymnego. Zwrócił uwagę Butor w cytowanym szkicu, że proza współczesna dąży do zmniejszania dystansu pomiędzy czasem opowiadania a czasem opowiedzianym, dodając, że w pełni nie jest to nigdy możliwe, bo nie sposób jednocześnie np. jeść i pisać o jedzeniu. Dlatego też musiała ona powołać do życia taką konwencję jak monolog wewnętrzny. Tendencja ta w opowiada ni u Brandysa zaznacza się bardzo minie, tak że powstało zjawisko narracji momentalnej- Teraźniejszości nie przerzuca jednak narratorka — jak się już powiedziało w obręb czasu subiektywnego, nawet w trakcie monologu czas wymierny intersubiektywnie stanowi ważny element:

Która godzino? Zn kwadrans odezwę się na ziemi. Uędą słuchać mego głoau z łaśmy nagranej tydzień łomu. Pani Felicja odebrała już paszport — męczarnie refee/ieberu I—] — Pan Toman uspakaja żonę, wzruszające (M bić kockoną, a. 18?.:.

Narratorka jest postacią zarysowaną tak, jak bywa przedstawiony podmiot w monologu wypowiedzianym. Nie tyle bowiem ujawnia ona przebieg swojego myślenia, ile raczej Interpretuje swoje żyde i tę aktualn-t sytuację, w jakiej realizuje się jej monolog. Ta strefa potoku świadomości, która w opowiadaniu występuje w jakiejś mierze, podlega dość znacznemu uregulowaniu. Monologiem narratorkl w małym tylko stopniu rządzi nie respektujący logiki i rygorów przepływ