P1070285

Sa przykład Hans Sperber w pracy Ober den Afftkt alt Ortache der Sprachrerónderunę (1914) rozpatruje w rttsadzie ten mm materiał leksy kalny. który stanowił podstawę monografii Jaberga. tj. wyrazy emocjonalnie nacechowane. ale aKara dociec przyczyn Ich takiego, * n*> innego zabarwienia. Podstawą jego teorii je* twierdzenie, te istnieją pew-ne rfery realiów szczególnie ważnych w życiu danej społeczności. „uczuciowo akcentowane”, którym odpowiadają wyrazy o dużej sile ekspansywnej. szerzące się w innych zakresach realnych. Zjawisko wykraczania leksyki tego rodzaju poza jej pierwotny zasięg Sperber zilustrował przykładam z okresu I wojny światowej. Sferą realiów wywołujących sine reakcje emocjonalne społeczeństwa była w tym czasie dziedzina roili tariów I oto w języku ogolnym zaczynają się wówczas rozpowszechniać metafory, do których jako podstawa posłużyły terminy wojskowe. Zjawisko to Sperber nazwał prochem ekspansji wyrazów emocjonalni-’ nasyconych. Przebieg ten nie jest jednak wyłącznie jednokierunkowy: dziedzina realiów* „uczuciowo ważnych'* sama z kolei przyciąga słownictwo innych arfer rzeczywistości; w czasie I wojny światowej na określenie pewnych działań strategicznych, częad uzbrojenia itp. zaczęto używać zroeta-foryzowanych wyrazów potocznych fnp. kluski, pigułki 'pociAT; młynek do kawy 'karabin maszynowy’ itp.).

Ten drugi nurt przesunięć aemantycznych określa Sperber mianem atrakcji. Ekspansja i atrakcja decydują niejako o dystrybucji wyrazów. bo z jednej strony skupiają je w sferach „emocjonalnie akcentowanych*. z drugiej — sprzyjają ich rozpowszechnieniu w innych zakresach realnych; stanowią więc dwie siły napędowe semantycznego rozwoju języka

Koncepcja Sperbera. uznająca czynniki emocjonalne za bodziec ewolucji semantycznej, reprezentuje w teorii zmian znaczeniowych nurt zwany

.psychologicznym" Stanów: zresztą jego późniejszą manifestację; początki tego ujęcia datują aę z ostatniego dziesięciolecia XIX w., swój zaś kształt klasyczny zyskało ono w fundamentalnej pracy Wilhelma Wendta V6ŁkerprychcAogie (t. I Die Sprache, 1900).

Wundt był zwołenniinem tezy. że przebrnięcia semantyczne przebiega

ją równie regularnie, jak procesy fonetyczne. Co więcej, dostrzegał me tylko ich podobieństwo, ale i współzależność. Wyodrębni! mianowicie w swe-, klasyfikacji specjalną kategorię zmian korelatywnych. -j przeobrażeń semantycznych poprzedzonych i warunkowanych modyfikacjom. postaci brzmiccuowej wyrazu. Na przykład dialektyczny wariant nieanedoego wyrazu Raabe ‘kruk’ — Rappe — wyspecjalizował się zna-^aenww® "Otsewa czarnego koma Z historii słownictwa polskiego motta przypomnieć proces zrósucowania znaczęr. dawnych wariantów bieda i bvuia, chuć i chęć (por. a. 231. 229).

bez wwęti*xz*!*aó0?''"9

Procwy semantyczne z^tydcą ;«dr*k brrznteołowych 7* kategorią mi i dziek r« dwa typy łj 3 Pn&atm rmian regularnych aą pciwceeha*

*>- dlatego prifrtyit tańce rlr^Mją są **dł^ wrhcmatów. *sr spotób analogiczny «hot rc-ezaiesae <d j*?' >ach. Zmiany indywiduak* są niejako <fc pcd wpływam czynmk4w rwobiirzaloycfc. /dr/ackowych.

p-r^obrazema rrfjUm*. «aacnr.ąr.e odtooe typowych znawczych. obejmu*ą dwa rodzaj Trman asy zsilaty wse phkatywne. Podłożem pcenrszych Jest włsśriw i idrrawnu asyifc fj-. j iertdmcjz do podporządk»ywanja zjmk po raz poćmy ,*. c rpya-nyrb klasom i kalesonom logicznym już agrunccnrasym w śwadoc&aśr. nońrieii danego języka Jako charakterystyczny przykład takiego «poao-bu p^rcrpcji faktów nowych przytacza r.ą okrzyk Szkotow. gdy po raz p crwszy zobaczyli orfa: Jaki wicik: królik' . łkuucjm ko^arzzcsa pr^.z. podobieństwo starów, podstawą nazw typu raczka fpateśaek *^r*° (dzbana) itp; jego uniwersalny, ogoioołudzJc'’ charakter ^ranra. » w różnych językach, niezależni* od sesee. pojawsją »t te sa »csdo-Znsmieone np. to. ze miejsce wr którym rzeka -wpada do -arielu językach bywa okreśłoce

bdzk>*» n*y-tJłW^cfc

JC01

7-

y/ J

?oic

ze słowem uzto. por. pot ajzoe < uśese, mem. Mvnd*»g itp Zmiany asyrmiatywne dokonują me pod wpływem oóaerwac,. hit hit w odbieranych za pomocą określonego zrnyrfu: wzrokowycs ytós>os fccpurty). akustycznych (jrrzmot okiazfcótrj śtp zmian Wsiąśłhatywnycb poleca na krzyzowamu s* : odaafranych za pośrednictwem różnych zmyrfonr: wzroku i wzroku i dotyku *•*. Za przykład n*ś* posłużyć ^ok^ja raaa*=^» przvmx«uka ostry, perwtoe cdnoszącego są do rfery ^ÓQ2P*^C wyifc. wtórnie zaś używanego na okrerfem* bodźców wzrokowychJc^ k^Icr>. smakowych (ostry smaki słuchowych Rastry yiost węchowym

prze-

reat-

lorrry zapachy por s. 115..    _

Zmiany indywiduami obejmują ooraźme tworzone

ks«aJc«ia amon ul—lyrtl =» *yr«ry po«pok* (««Uob    _

9en, :tp KŁb^y. w^łokrao* praczasy prrrki^ zrr^rr dualnej stanowi prastara* łactńrfoej nazwy srodkow p^-.arych — weta; mianowicie w Rzymie mennica była u,_;Łu—a> * sąewdztwie świątyń. Junocy Mentole (i««o który spowodował to przesiane* znaczemcrwe. oyl

powtarzalny.

•* Wun6ttr**ar    umrą* • \r~~    _t

por H Kra-astf *-*■» n •³^*^: '    *_L XVIII. cł I.

W rcciATTfc    „rzut*    *