P1070291
p«łJc..*n to w* w wiciu jeżykach wyraz oznaczający bydło stał się nazwa pieniędzy (tac. perunia. ang fee honorarium’), w obu bowiem wypadki chodziło o środek wymiany, w różnych tylko okresach ekonomicznego rozwoju społeczeństw. Stanowisko ..anomalistów", negujących typowy charakter przesunięć semantycznych, w znacznym jednak stopniu okreśhło *ąxwób monograficznego opracowania tematyki zmienności znaczeniowej Mianowicie prace szczegółowe z tego zakresu dość często stanowiły rodzaj rejestrów wyrazów, które zmieniły znaczenie, i programowo rezygnowały z prób jakichkolwiek uogólnień.
Także dziedzina zjawisk, do których odnosi się termin ..zmiany znaczeniowe”. bywa ustalana różnie: fakty przez niektórych semantyków interpretowane jako typowe ich przykłady inni badacze w ogóle eliminują z pila obserwacji. Klasyczny przykład takiej rozbieżności stanowisk — to analiza zjawisk tak zwanej etymologii ludowej czy naiwnej. Chodzi o procesy związania słowa z rodziną wyrazową genetycznie mu obcą. a zatem narzucenia mu wtórnej etymologii, zwykle na podstawie jakichś przygodnych zbieżności dźwiękowych (por. staroniemieckie frithof 'miejsce ogrodzone, strzeżone* i współczesne Fnedhoj, pod wpływem skojarzenia z wyrazem Friede 'pokój, spokój*). Takie ..przewartościowanie etymologiczne" wywiera zazwyczaj wpływ na postać dźwiękową wyrazu (por. polskie modrzew, z pierwotnego modrz en modre drzewo’, pod wpływem skojarzenia z wyrazem drzewo, albo skarbona, z łac. earbona puszka na ofiary*, wtórnie nawiązująca do wyrazu skarb)4. choć może nastąpić czysta" zmiana interpretacji semantycznej, tak jak w wyrazie! szary tka “siostra miłosierdzia* (z fr. charitć), któremu w powszechnym odczuciu przysługuje obecnie treść 'zakonnica w’ szarym habicie* *
Przykłady etymologii ludowej czy naiwnej włącza się zazwyczaj do kategorii zmian znaczeniowych. Pisani • uzasadnia naw’et to rozstrzygnięcie teoretycznie, pisząc, ze pod wpływem wtórnych związków etymologicznych znaczenie wyrazu zyskuje charakter opisowy, zaczyna odsyłać do pewnych uderzających cech przedmiotu nazwy, czyli jej desy gna tu (np. polskie ludowe mądra kora mandragora"). Inni natomiast badacze sądzą, że wyrazy podlegające wtórnej interpretacji etymologicznej nie zmieniają znaczenia, bo zarówno przed zmianą, jak i po niej odnoszą się do tego
4 Po»t*ć kar bona zaświadczają w słowniku Lindego liczne cytaty osiemnasto wieczne. np. z tekstów Bohomołca, Naruszewicza, ..Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych" «P
1 Z prac poświeconych zjawiskom etymologii ludowej w języku polskim trzeba ftri4B9e wsostkun wymierne monografię najnowszą — książkę Witolda Cienko w*ce-to etymologu ludowi, PWN. Warszawa 1873. oraz klasyczne jut pozycje:
Stoworód ludow\,. „Dwutygodnik Naukowy'1 1. 1878. L. Malinowski. •SUi ^ ludów* .Prace Filologiczne*' I (18851, I! (1888), 111 ((1891)
eaodouin de Courtenay. Chomktery$tyka pry ekologiczna języka polskiego mi r, f°n ‘ H0° hMlor» « 1. Encyklopedia PAU, T. III, Kraków 1815.
Uber \ oUuetymologte. JStodii si ęercetari lingsistice” (XI). Bukareszt 1850.
c
wadza się do togo. czy chodzi tu wyłącznie o przeobrażenia dokonując*-się w święcie realnym, czy też i treść nazwy podlega zmianom, skoro od-nosi się ona do desygnatów o tak różnych cechach fizycznych. S. Ullmana wyraża np. przekonanie, że substytucje są sprzeczne z samą istotą zmian znaczeniowych, w których chodzi przecież o pewną innowację, podczas gdy one są raczej przejawem konserwatyzmu językowego7 Taka czy inna odpowiedź na pytanie, jakie fakty należą do zakresu zmian semantycznych, zależy w dużej mierze od tego, jakie założenia ogólnoteoretyczne przyjmie badacz za podstawę analizy, w szczególności zaś od wyboru określonej interpretacji terminu „znaczenie"
«mogo desygnatu (np. korbono i rtorbono
wywonia pieniędzy).
WIt*cx«Ją puszkę do przeć ho-
Omówione już rozbieżności w zakwalifikowaniu zjawisk etymologii naiwnej i substytucji mają swe źródło w dwóch różnych koncepcjach istoty znaczenia leksykalnego. Pierwsza z nich. zwana relacyjną, -wywodzi się z teorii znaku językowego, zawartej w Kursie językoznawstwa ogólnego Ferdynanda de Saussure’a. Znak słowny jest w tym ujęciu jednostką dwustronną: mającą pewną zawartość informacyjną (łfcgniLć) i pewien kształt formalny (signifiant), a jego znaczenie stanowi zwrotna zależność między tymi dwoma składnikami. Polega ona na tym. że jeden z nich przywołuje natychmiast na pamięć drugi. Na przykład percepcja wzrokowa albo słuchowa formy znaku powoduje — oczywiście w św.ado-mości członków pewnej wspólnoty językowej — odebranie zawartej w nim treści. Ale i odwrotnie — potrzeba wyrażenia takiej, a me mnę-informacji znajduje ujście w wyborze określonej formy jej uzewnętrznienia. Zależność tę Stephen U11 mann ilustruje następującym schematem:
znaczenie
-► sens
nazwa «—
Koncepcja druga, nosząca nazwę „konotacyjnej", uznaje znaczenia za utrwalony w świadomości mówiących zespół cech istotnych (konstytutywnych) tej klasy przedmiotów, do których odnosi się nazwa.
■“Tcmndziiw der Semonlik. Dl. Bedrutuna in wthwiumtchoftkcHtr Sie*r (przekład z angielskiego), Berlin 19C7, s. 195 i nast.
9
Wyszukiwarka