P1070305

łnbv sio jakiego* związku motywacyjnego między użyciami togo samego kompleks brzmieniowego brama - wrota* i lamówka ozdobna* Picr-baw om mn żiódlorfów awojaki (pierw, brona)*, drugie wywodzi się ₇ pierwowzoru niemieckiego (Bram). Genezę rodzimą ma mętlik w znaczeniu -zamęt*, obcą natomiast — ten sam element dźwiękowy, użyty w znaczeniu płaszczyk’ („Mętlik kanonicka z futerek”, Troć. cyt. L; z niom Malttel, Mtintclchen). Podobnie poczta bądź pochodzi z niemieckiego Post. a pońredmo — z łacińskiego p<.>sita. bądź ma ż ród łosiów swojski, gdy występuje w znaczeniu "cześć, składanie hołdu* lub w związanym 7 nim odcieniu 'podarek będący dowodem czci*Późna pożyczka niemiecka obitalotrać (nie notuje jej jeszcze Linde, a Słownik Warszawski podaje ją bez przykładów użycia) miała homonim — stary polski wyraz o znaczeniu utwierdzić, umocnić’J( „Za Jadwigi wieczny pokój między Polakami a Węgry obstalowany został". Krom. 397; „Pisali, aby ten dzień święty był obstalowan na potomne czasy”. 1 Leop. Esth. 9. 29. L).

C Nie* jest już iwnie prosta interpretacja zjawisk tak zwanego d w u-krotnego zapożyczania i wyodrębnienie ich spośród przykładów zwykłej polisemii wyrazów obcych.) Nazwą tą określa się powtórne przejęcie słowa z innego języka, niezależne od jego wcześniejszego funkcjonowania na gruncie polszczyzny. Rzeczownik banda został zapożyczony najpierw w znaczeniu zgraja, grupa przestępcza*, potem zaś dostał się do dziewiętnastowiecznej polszczyzny jako nazwa zespołu orkiestrowego (por. u Prusa: ..Ukryta banda, czyli muzyka, wygrywa polkę”. Kart. I. 230. Dor ).

A oto inne przykłady zapożyczeń dwukrotnych: sekunda pomoc, sukurs’” i ‘jednostka miary czasu*; regał we współczesnym znaczeniu półka na ksiązk: i w treści szesnastowiecznej organy, organki (..Odejm ode mnie zgiełk pieśni twoich, ani piosnek regałów’ tw^Toich będą słuchał”. 1 Leop. Amcs 5. 23. L). Niewątpliwe^ zjawiska dwukrotnego zapożyczenia należą do dziedziny homonimń i oczywiście nie podlegają analizie jako przykłady zmian znaczeniowych Problem polega jednak na tym, że takich faktów bezdyskusyjnych jest stosunkowo niewiele. Droga, którą poszczególne pożyczki przeniknęły do języka polskiego, moment ich pr/.y- ¹

twojenla — często bywają ni<*znane. Na przykUd cumownik cłastał *ię do polszczyzny szo*nAHtowiecznej« w znaezemu zagrywać, pobudzać, podniecać.*, po raz drugi zaś pojawił »ę w XX w jako Utm-.n teatralny i filmowy osaczający wprawiania _A ruch marionetek l kxńd+- { lok lub przygotowywanic* serii rysunków, która padczae stwarza wrażenie ruchu postaci. Trudno powiedzieć, ery chodzi tu o dwu- , krotno zapożyczenie czasownika łacińskiego attómor#, czy o dw rór-'-pożyczki — starą. łacińską 1 współczesną, francuską Nie zmienia to. co . prawda, ogólnej kwalifikacji tz»go przykładu jako klasycznej bomonin.. a nic wieloznaczności powstałej w drodze ciągłego rozwoju semantycznego; niekiedy jednak taka różnica interpretneyjnn spowoduje właśni- zaliczenie badanego zjawiska do innej kategorii. Tylko na podstawie bBTdxo obfitego materiału historycznego można byłoby stwierdzić z ;ałą pewnością, czy aktor — średniowieczne powód sądowy'i aktor — współczesne 'artysta teatralny lub filmowy’ stanowią przykłady dwukrotnego przejęcia wyrazu z łaciny, czy też są to dwa zwężenia ogólniejszej trr^r: 'sprawca, osoba działająca’, właściwej pierwowzorowi łacińskiemu^:t.

I jeszcze jeden przykład płynności granic między polisemią a nomom -mią, tak komplikującej analizę zmian znaczeniowych: niekiedy trudno jest odgraniczyć rezultaty przeobrażeń częściowych — i kalki semantyczne. tj. znaczenia przejęte z języków obcych. Mogłoby się np. pozom;, wydawać, że dwa znaczenia wyrazu zamek mechanizm zamykający i ‘budowla warowna’ łączy więź motywacyjna; w istocie jest to odwzorowanie dwufunkcyjności niemieckiego wyrazu Schloss. Brak więr. między dziewiętnastowiecznymi znaczeniami czasowników: wyręczyć (zastąpić — i 'zyskać*)^:ł oraz ogłaszać suj ( podawać coś o sobie do wiadcrooea i ‘rozbrzmiewać’)« tłumaczy się tym. ze w jednym z użyć (mianować w treści wymienionej na miejscu drugim) były to kalki semantyczne (por ros. uyrućit* i oglaiat^ja).

» Najstarsze przykłady jego utycia pochodzą z    i*.'

w wieku za» XVII wydaje się on jut słowem dobrze    _a j?st

nic; |K»r. ..Lud krzc.scijnński na nieprzyjaciela animować . Powod. Pr. 5®.

-»» P~* ¹

kłodowej. Cytaty duowutiuutowlmno    £ Dor i maja owa*:-

Książki poleciłam Zygmuntowi sprzedać l wyręczone stąd P

fundusz zakładowy", ibid., 50.    _.    ?»» urn 275 'edmv tego n>-

»’ ..Ten staw ogłaszający się szumiącym młynem .

dzaju przykład cytowany    ™,-«kanUi bra* wiadomo*©. może Jad-

(XVII w.), o ktorego miejscu urodzenia i zamierz*

nak wywodził się on z ziem ruskich.

a*

1

W XVI w fomn brona, brona, brama, broma były używane obocznie; por. ..Siedział w bramę miejskiej” Leop. Gen. 19. 1; „Bolesław w bronę miejską mlecza dobywa". Krom. 104. „Mieszczanie wojsku bramy otworzyli". Sk. Dz. 521; „Z brom wypadają” Otw. Ow 456. L (przełom XVI i XVII w ).

ⁿ 7 największą czcią Pana naszego Jezu Chrysta, ciało jego przyjmujemy, a nic? tylko nie grze»zemy, pocztę boską jemu czyniąc, ule gdybyśmy je) nic czynili, burzo b> *.my w tym grzeszyli*. Hrbst Odp. M n 3b; ..Kazimierz oblubienicy swojej, nuasto poczty abo upominku weselnego, 5000 grzywien rocznego dochodu ukazał". Krom 503. L

^D „Wkrótce rum Cezar w sekundzie przybędzie". Chrośc. Luk. 177; „Niech w Bogu swoje męstwo, swoją siłę kładzie, a bez jogo sekundy nic myśli o zwadzie". l*ot-Zac 56. L