P1070307

Wydaj* «c. że stabilizacja wyrazu krewki w nowej funkcji wman-tycznej nastąpił* barrdzo późno Znamienne jent to. fte Linde podaj* tylko znaczmta ułomny. ałaby fizycznie' i skłonny do grzechu', ilustruj* Jo przykładam; warastowicrznymi „Zdarz, by nasze krewkie oało Sprośną *ądzą nir pałało**. Groch W. 30; ..O. Jako Jest krewki a słaby i nietrwała przyrodzenia ludzkiego stan”. Baz. Sk. 332; „Ja grzeszny, ułomny i krewki, bez daru bożego żyć nie mogę”. Sk. Zyw. 2. 207, L. Decyzja leksykografa przestanie dziwić, gdy się z cytatami w jego słowniku porówna przykłady użyć osiemnastowiecznych, podane w SJP Dor. Reprezentują one bowiem w istocie ten sam stan rzeczy. może tylko z wysunięciem na plan pitwozy znaczenia ułomny moralnie' („Człowiek, mówię, dziwne to zmieszanie doskonałości i krrwkośri”. Zab. VII1/1, 1773. s. 151). Je-_ylcze w początkach XIX w. Niemcewicz pisze: „Trucizna, nadwerężyw-_K-v znacznie krewkie zdrowie. zostawiła w twarzy czasami przykre nerwów. drganie'*. Pam. 1807^. 6. Ale już u Orzeszkowej bohater „krewkim rurhttn czapkę na głowic poprawił i żywiej wiosłować zaczął.** Nicm. II. 139. Dor. Wydaje się. że ustabilizowanie się nowej treści wyrazu krewki trzeba datować na pierwszą połowy XIX w.

Rc.ntcrpretację semantyczną nazwy na podłożu dokonanych w niej zmian formalnych możra też zilustrować przykładem przymiotnika,spro-jiny Typowemu użytkownikowi współczesnej polszczyzny kojarzy się on ’ dziś etymologicznie z wyrazem prosię, zgodnie ze swoją obecną treścią nieprzyzwoity*, mającą zresztą staro, jcwsnastowieczne tradycje. Teksty togo okresu zaświadczają jednak i inną pastać oraz odmienne znaczenie tego słowa: sprostny 'prostacki, nieokrzesany, prymitywny*; u Orzechowskiego czytamy np. „Zadałeś posłom naszym nieumiejętność, jakoby oni tak sprastm byli, aby radzili o tym. czego nie znają”. Qu 39, Górnicki zaś p:vze w* ..Dworzaninie”: .Bardzo bym ja temu rad, oby się tych gier rozmownych, jako we Włoszech ludzie zacniejsi mają, też u nas ludzie nie-sproini jęli”. 5. L. Przymiotnik sprostny był zatem motywowany wyrażeniem z prosta miał odpowiednią do tego związku treść. Jej wyspecjalizowanym odcieniem było znaczenie baibarzyński, okrutny’, również notowane w słowniku Lindego i ilustrowane przykładami siedemnastowiecznymi: „sprośnie raniony". Chełm. Pr. 167; „Sprośna burza powstawszy, ostatnią zgubą utonienio przegraża”. Birk Dom 111.

Dz.s.ejsza postać czasownika częstować nasuwa skojarzenia M-mantycz-nc z wyrazem część; typowy użytkownik polszczyzny skłonny jest mu zatoń przypisywać treść 'udzielać części tego, czym się dysponuje'. Tymczasem podłoże tej laickiej etymologii stanowią fakty czy.Jo fonetyczne, rmanowicu powianie wtórnej nooowości e w pierwotnej formie często-wać, motywowanej przez rzeczownik czcić. Związek semantyczny często-«.<u (częstować) — cześć był całkowicie wyrazisty jeszcze w XVI w ; cza-

**wmk miał wówcza* znaczenie ‘czcić, «anować\np. „A kto uprzejme kogo częstuję. nic tylko obraz. Jego. ale i Bukruę (...) I cień na komec C—)

. Ind Jogo nóg (..) wideo sobie waży". Sk. Zyw 301. Sł. Sz Z te) ogólnej treści rozwinęło się znaczenie podejmować, gościć’, np „Tet Ludwika cesarza u siebie częstował, gdy do bożego grobu Jechał'*. Biel. Kron.

302 Sł. Sz.; „Wdzięczne było Jag:dłowi poselstwo od Czechów i przeto częstował posły dobrze". Biel. Kr. 298, L. Ta »ma treść 'okazywać awśfc' stanowiła punkt wyjścia innych Jeszcze linii >.*mantycznego rozwoju wyrazu, np uogólnionego znaczenia 'traktować kogo jak' („Turczyn w każdym państwie, które oponuje, senatora, biskupa Jak chłopa cze*ujc Paszk. Dz. 49, L) — albo przeciwnie — odcieni wyspecjalizowanych, np obdarzać* („Częstowano go województwem, ale on wolał starostwo" O®. Wyr. L).

Przytoczone przy kłody ilustrują — Jak «ę wydaje, wyraziście — komplikacje semantycznego rozwoju słownictwa wywołane dz-ałarr-em etymologii ludowej. Dokonana w przeszłości reinterpretacja treści wyrazów stanowi tez dodatkowe utrudnienie dla badaczy zajmujących się problematyką zmian znaczeniowych. Niejednokrotnie bowiem wtórne skojarzenia, któro tak istotnie wpływają na losy danego słowa, mają charakter całkowicie przygodny i nieobliczalny, me podlegają żadnym prawidłowościom, ich rozszyfrowanie więc nie jest rzeczą łatwą. Czasownik pnrtunć nę występuję w staropolszczyźnic ze znaczeniem pość się (..Pwoj w gospodra a czyń dobrotę. a przebywaj na ziemi i pastwion będziesz w bogac-Mwiech jego". Ps. FL 36. 3, Sł. Stp). Przejście od tej treści do znaewma ‘znęcać się nad kim’ byłoby całkowicie niewytłumaczalne, jeśliby *q me /.ułożyło wpływu Jakichś wtórnych asocjacji etymologicznych. Zdamim Lucjana Malinowskiego » można się tu dopatrywać oddziaływania podob-n«-go dźwiękowo czasownika bestwić się.

Dotychczas była mowa o wstępnych zaledwie trudnościach towarzyszą-cych opisowi zmienności znaczeniowej wyrazów, tj. o komplikacjach zanych z wydzieleniem samego przedmiotu badań N*e mniej kłopotuwc problemy nasuwa zasadnicza część anaUzy, tj. rozpatrywamc uznanych bezspornie za przykłady zmian semantycznych J«L ęrwor*-zenia te dokonały »q bardzo dawno, w epoce przedpiim.ennej potoczymy, jesteśmy zdani Jedynie na mniej lub bardziej prawdopodobne h^o-tezy dotyczące pierwotnej treści analizowanych Jidnostck. Jest to dome-na badan nad etymologią wyra/ów; w drodz,. dociekań etymologwzaych

można np ustabć, żc wyra/. V"'^w ““«?» ^r°^PT¹' '

wo wit yd - stygnięcie', a c7asow.uk minii podawał w .całym xwb»-

zku motywacyjnym z wyrazem marznąć itp.

»« Studia nad eiymoloom Judou>q. J.w.

Wyszukiwarka