P1070309
użyci, formy zwrotni*} czasownik* w znaczeniu ćwiczyć się, zaprawiać ^ od XV w (..An: ,c *u«ć da.cj bed, ku boju". SI Stp ,
Trroć próbować- miała jeszcze odcień knuzatywny poddawać próbie, po. wodować sprawdzenie czego', w którym czasownik łączy! sę zarówno z rzeczownikami nieżywotnymi („Kusoc pisma (...). a ty pisma są. które o mnie dawaj* świadectwo" Rożni 261. Sł. Stp ). jak i z nazwami zywo-mvmi , Kupilzem pięć jarzm wołów, d* ich kuse". Rozm 382. SI Stp.,. a w szczególności — z osobowymi (zwigzki takie można spotkać jU,
w najstarszych zabytkach pol*c*yzny. nP -00 kusl j*® BoZl
ni. m jeś nas pokuszą 1. jako pokusząj* srzebro". Ps. FI. 65 9. Sł Stp., W tekstach dawmej polszczyzny wyraz w tym znaczeniu odnosił a* naj-częściej do sytuacji, w których na próbę charakteru, cnoty wystaw iani by-b świętobliwi mężowie, a poddającymi ich próbie był szatan Pod wpływem takich otoczeń ustabilizował się w czasowniku odcień wystawiać na próbę, namawiając do złego, zachęcać, nęcić do rzeczy niegodnych', właściwy już połszczyżnie piętnastowieczne): „Diabeł chodził kusząc, ażeby jj móg| nakłonić ku grzechu". Rozm. 195; „Idzi, szatanie, nie kusi Boga
twego", ibid. 197. Sł Stp.
Oczywiście takie uszeregowanie etapów rozwoju znaczeni owego wyrazu kusić stanowi czystą hipotezę, bo po pierwsze — nie wiadomo, w jakim momencie zbiegły sę limę ewolucyjne czasowników kusić (z gockiego) i hjsić. kiedy zespoliły się one w jeden leksern (por. przypis 35). po wtóre — wszystkie wyliczone odcienie juz w najstarszych tekstach polszczyzny występują niejako obocznie. trudno więc bezspornie rozstrzygnąć sprawę chronologicznego pierwszeństwa bądź wtómoścri niektórych treści.
Niekiedy jednak, mimo dostatecznej dokumentacji przykładowej, nie można ustalić nawet owego hipotetycznego ciągu etapów semantycznej ewolucji wyrazów. W starszych tekstach polszczyzny rzeczownik treść pojawia *ę w znaczeniu “trzcina’, stome\ np. w Biblii Królowej Zofii ..Jako się rusza treść w wodzie*' (Ręcz.) czy u Budnego: „Treść abo rogoż Exod. 13, 18. L. Charakter pochodny miały w stosunku do tej treści odcienie tndnt (czy — ogólniej — łodyga) wewnątrz pusta, służąca jako narzędzie do pisania' (..Treść psarzowa rychło piszącego" Ps. FL, Ręcz.) i łodyga wewnątrz pusta używana w roli instrumentu muzycznego. [..Z bzu bywają trestki i piszczałki”. Cr esc. 453, L). Kolejne przesunięcie — juz na podłożu podobieństwa desygnatów — to powstanie znaczenia przewód wydrążony w środku ; „Treskę abo rurkę jednym końcem do macicy włożyć**. Sień. 434; „Koniowi odętemu treść wsterczyć w zadek" ibid. 533. L itp. Pewną odmiankę tego znaczenia stanowił odcień żyłka* ..Por surowo jedzony treski albo żyłki czcze w płucach wyczyszcza'. Cresc 215. L. Jednocześnie to samo pierwotne znaczenie trzcina
mogło — Jak *ę wydaje — stanowić punkt wyjścia inn*j linii rozwoju semantycznego, mianowicie ukształtowania się odcienia 'rdzeń rofeiiny'
(..ł- ^y gałązkami ruty albo drżeniem, który drudzy trześclą nazywaja. zatkawszy. bolenie głowy uśmierza". Syr. 533, L. Równoważność wyrazie «irżeń (rdzeń) i treść utrzymuje się 1 w użyciach przenośnych, w których rzeczownik znaczy ośrodek czego, centrum' (..Spahowie drżeń l treść m-ma wojaka tureckiego '. Kłok. Turk. 2(*. L). Znaczenie rdzeń, zawarto* zostało też uogólnione w użyciach konkretnych, fizycznych; zaczęto je od rosić nie tylko do miazg: roślinnej, ale np. do zawartość; skorupy małża („Sędzia otworzył ostrygę, każdemu ze spierających się ze- so©4 dał p*> skorupie, a sam treść zjadł". Mon. 71, 430. Lk do ekstraktu, toku (.Od tego ziółka sok odcisnąwszy i samą tylko treść z mego odjąwszy. maść jczy-n*r\ Past. F:d 317; „Ambrozjową treścią się karmili". Otw. Ow. 53. L) :tp Który z tych szczegółowych odcieni stanowił punkt wyjóaa znaczenia współczesnego? Narzuca »ę, jako najbardziej naturalne, przypuszczeń**, ze było to przesunięcie metaforyczne od treści zawartość (w fi
zycznym)' do znaczenia zawartość myślowa' (treść ostrygi — treść l»-rtu). Przyjmuje się jednak : drugą, całkowicie odnuenną interpretację powstania współczesnej treści; mianowicie uznaje się za Jej źródło cru-nę metonimiczną narzędzie do pi-^arua' —*■ to, co zawiera tekst zwęszony* *. Hipoteza ta znajduje oparcie w analogicznych mechanizmach przeobrażeń. znanych z innych Języków (np. UcńsSae stilus 'rylec, narzędzi do pisania’ i wtórnie sposób wypowiadana mą ) . A zatem w analizie zmian semantycznych często mama sformułować co najmniej dwa. równie prawdopodobne, przypuszczenia rekonstruujące xh przd»e%,
Z dotychczasowych uwag wynika, że kłopotliwy przedmiot analizy stanowią przede wszystkim zmiany wieloetapowe, zwłaszcza gdy ze znaczeniem współczesnym możemy zestawić tylko treść wyjściową, odtworzoną w drodze dociekań etymologicznych, natomiast odrimir poaredmg me są np. zaświadczone w matenale przykładowym Można *ę tylko doBjW ze między dwoma znarrm-ami czasownika mieszkać: .
gdzie swoją siedzibę, zajmować ponueszczem* i nieco juz dziś ^-załym zwlekać, ociągać się' * musiała istnieć silmejsza wiąż. ****** ogmwami jakiegoś ciągu oddem semantycznych. Sądzi treścią czasownika było znaczenie wynikające n-prcot z jego
wotwórczej: ^howyw^ « J* W a
, l««. Su*d oi,«. on«K «*. . - po parnym
ńę cp
ha łxn I
» Za taką interpreUcM rmisny opowiadali
-TSLunkowo doórre zachowało dra«*o«uow~rch
* przscromem: w* mir«*a** o**«2ka<
.toki Dam-
Wyszukiwarka