P1070311

***** ^oboanak'^{: 3} ,^c^^ntu,llmc **<*-!vfLm,3h różnice między nimi Tak* tradycyjną wielofunkcyjno^ mc*.

ri bvłobv np jwzypwać czarownikowi założyć, zakładać. i to nie tylko ze *-zc]edu na raźną wartość znaczeniową jego tematu słowotwórczego. ale ‘ ^ wkJoóć możliwych jej modyfikacji wskutek użycia prefiksu za- u. Podobnie polisemię wyrazu upominek powodowało zróżnicowanie funkcji oodstawowcgo czasownika upominać, który znaczył udzielać przestrogi przestrzegaćale i kierować czyjąś uwagę na co', ‘przywoływać na pamięć przypominać itp.

odcieni czasownika użyć (kogo) 'posłużyć się kim do czego’.

I jeszcze jeden, analogiczny przykład; wynalazek znaczył nie tylko od-

Wydaje sic ponadto, że znaczenia, które w wyrazie podstawowym mogły rruec charakter kontekstowy i doraźny — w derywatach stabilizowały**. precyzowały i intensyfikowały. Można więc powiedzieć, że następowała polaryzacja odc.em podstawy w użyciach derywatu. Na przykład nieużyty znaczył — jak w czasach najnowszych — skąpy’ lub nieuczyn-nv*. alt miał tez mne znaczenia, np. ‘niezłomny’, nieprzejednany’ (..Po ns jo!. rop me; szych mękach, widząc, zt święty Atanazy był nieużyty, zabił: go *. Sk. Żyw. 1. 52. L). Znaczenia te rozwinęły się z kontekstowych

kryoc*, ale tez wyrók sądowy * (..Swary, niezgody i prawne niesnaski sprawiedliwym: wynalazkami kończył". Sk. Żyw. 1. 22 b) oraz "warunek, punkt ugodyKrzyżacy wynalazków <_.) z Władysławem postanowionych pełnić nie chcieli". Krom. 473. Lj. Dwa ostatnio wymienione użycia :owiązywały do nieżywotnego już znaczenia prawniczego czasownika wy-ndeżć; por. wynaleźć dekret — wskazać', np. „Ławnicy niektórzy albo dla nienawiść:, albo dla przyjaźni, gdy ich sędzia spyta, dekretu wynajdować me chcą". Szczerb. Sax 71; Jeśliby kto na dekret wynaleziony nie zezwolił, a nalft2łby inszy, lepszy, ostatni w swej mocy zostanie", ibid 72.

Zakładanie wieloznaczności podstawy nie stanowi zresztą jedynej nio-

^ ^J: •;^K,l*^otoc .*--1 rak lada kwsUamr Zebc. Ow. 117. L — za- wyraża

• — C&KJ UTZnlT/i**. rall-mi iAi..' w. i. —.-i-. - . i____________..    __-n-

jtał wruui .jcjcm funkcji 'zamiast* it|».

tttwoid interpretacyjnej, kiedy chodzi o derywaty charakteryzujące oię kilkoma roeralcrnymi znaczeniami realnymi PunkUcn wyjaaa mOgł być dla nich wyraz podstawowy o szerokim i mało sprecyzowanym zakresie semantycznym- Poręcznie "wygodnie* ł poręcznie 'pomyślnie'⁴¹ wywodź* się od tego samego wyrażenia po ręce w różnych użyciach kontekstowych (mieć co po ręce — idzie co komu po ręce). Uliczka 'droga , trakt między dwoma szeregami domów’ i uliczka 'furtka* biorą początek z ogólniejszego znaczenia "otwór*. Przede wszystkim zaś powstanie znaczeń wzajemnie od siebie niezależnych bywa uwarunkowane ogólnikowością znaczęnea strukturalnego samych derywatów i różnymi możliwościami jego konkretyzacji. Rzeczownik urodo, motywowany związkiem z czasownikiem urodzić (się), dopuszcza dwojaką interpretację nawet samego znaczenia strukturalnego: to. jak się kto urodził*, tj. 'wzrost, kształty ciała, wygląd zewnętrzny* ⁴⁴ (..Kapitan mierzy taśmą urodę Bartosza *. Teat 52. 39; Mężowie urody mieli wielkie a suche”. Biel. Sw. 159, L) albo 'to. co się urodziło*. a więc 'urodzaj, plany' (..Ziemia wyda urodę .wą”, 1 Leop Lewtt.

26. 5. L).

W rozległym zakresie znaczenia strukturalnego wyrazu widziadło to. co się widzi’ mieściła się zarówno treść widmo, zjawa . Jak odcienie niejszo: 'widowisko* (..Komedie i insze widziadła”. Petr Ek. 31), widok (..Nie było żadnego, który by na takie widziadło miał suchymi patrzeć oczyma”. Birk Gł Kon. 26. L). złuda, fata morgana („Ujrzawszy go po morzu chodzącego, widziadło być mniemali”. Sekl. Marc. 6, L) itp Pti}-kłady tego typu tracą już zresztą charakter wieloznaczności nie mrtywo-wanej żadnym ogólniejszym mechanizmem; treści realne wyrazu stanowią bowiem konkretyzacje, zwężenia nadrzędnego znaczenia strukturalnego, np. odporny dający' odpor* — i -nieprzychylny, nieżyczliwy’ („Nigdym cię sobie nie znała odpornym i zawsześ dawał miejsce prośbom mym pokornym”. Otw. Ow 586, L), "krnąbrny, nieposłuszny („Wyście zawsze odporni byli rozkazaniu Pana Boga waszego". Radź Deut. 9. 23. L) i wresz-ca* 'wytrzymały, niewrażliwy-. Do sprawy aktualizacji rożnych odewm szczegółowych wyrazu w obrębie- ogólnej treści wyznaczonej przez jego strukturę słowotwórczą powrócimy w dalszym ciągu książki

Wskazaliśmy na niektóre tylko trudne problemy, związane * pralką opisu zmian znaczeniowych Jakiegoś jeżyka czy tez pewnego rozwoju Nie wszystkie można zadowalająco rozwiązać ł*****|^ stanic wiedzy o histom słownictwa. Dlatego rozwazama douczące toow wyrazów polskich, ich ewolucji semantycznej moją na ogół przypuszczeń, które zweryfikować może tylko zgromadzenie tarto ob fiU j dokumentacji leksykalnej z różnych epok rozwoju P°l=ez. >

„Nam tedy .oraz lak sie poręcznie wwyjUrle rzeczy dozują, te «e bezpiecznie

zwycięstwa spodziewać możemy . Krom 336. k.    wygląd*.

« To znaczenie zwęziło się » cn»»em do treści pięKny

47