P1070312
ZMIANY ODNOSNOSCl PRZEDMIOTOWO-LOGiCZNEJ WYRAZÓW
A. ZWĘŻENIE (SPECJALIZACJA) ZNACZĘ*
Zmiany, które można objąć tą nazwą, tworzą grupę szczególnie liczną i /różnicowaną. Ograniczenie zakresu znaczeniowego wyrazów następuje bowiem nie tylko jako proces samoistny, rak jak w rzeczowniku hromo-ta, który ewoluował od znaczenia kalectwo w ogolę’ do treści ciężkie kalectwo nogi. kulenie' \ ale stanów:! też element składowy- przesunięć semantycznych o innym charakterze. Spróbujmy zilustrować to z>awako przykładem: w języku zachodzi nieustannie proces różnicowania jednoznacznych elementów leksykalnych — dubletów, wariantów fonetycznych i morfologicznych; jego istota sprowadza się do specjalizacji jednego z takich wspólnofunkcyjnych środków lub tez nawet obu jednocześnie. Wyrazy pochwa i poszwa (poszewka) miały w XVI w. to samo znaczem-. ogólne 'to. co pokrywa, pokrycie’ i występowały zamiennie (..Włóż miecz do poszwy”. 1 Leop. Joan 18. 11; „Bardzo szpetna rzecz, kto ze srebrnych poszew ołowianego miecza dobywa.” Rej. Zwierc. 50 — ale: ..Starzy Polacy mieczów w kościele z pochew do połowicy dobywali”. Krom. 62, L). Użycie obu słów w tej nie wyspecjalizowanej treści było możliwe jeszcze w XVIII w.; „Pochwy różne wedle różności kształtów żelaznych : instrumentów." Czerw. 10 — 'pokrowce'; „pochwa strzałowa” Toł. Saut. 17. L 'kołczan"; „Gore i już tylko o dwie dłonie płomień od słomianej poszewki oddalony jest *. Tremb. Listy II. 168. Dor. — od poszycia, strzechy W XIX w. oba wyrazy /.różnicowały się ostatecznie, stabilimjąc aę w znaczeniach futerał na broń —i pokrowiec płócienny na .e.
Zwężenia zakresu semantycznego nazw' — to typ zmian, które wydają się łatwe do wyodrębnienia i interpretacji, ich mechanizm bowiem w.docz-
„Co może byc wezwane chromotą albo ctgzkic ranienie, ru ^
bijali komu ząb albo utnąli mu kawalec palca, co nic z o*te*
walec ucha. to me jest ochromiemc. Ale gdyby komu ‘J*
stllK) ucho, albo nos (...), to zowiemy chromotą podług prawa Ort. Mag. 5.. SI
Stp
4 — HozwóJ »i*ma»t>cxny
Wyszukiwarka