P1070322
^ , „„ u. iodnvm *e swoich listów: ..Impotencja niezrównana
sk> P-l np. wjednjnn ^ ^ L|łty „ 104. Dor,
Pio.
takich procesów specjalizacyjnych w zakr.sie leksyk, ^ i tńre dobiegają końca w naszych czasach
nabiera dziś znaczenia -zatwierdzani,, jakiejśjdecyzji,
" MUZP przez instytucją będącą jednostką nadrzędną N,e użyje sią Juł J _ t*k jak w XVIII w. — na oznaczenie aprobaty osób prywat. nvch nłeurzędowej” (por. „Uoracjusz u dam w wielkiej był akceptacji-Kras Hist 130. L). Podobnie w rzeczowniku promotor znaczenie ogólniej, „e opiekun, protektor' ustępuje miejsca treści wyspecjalizowanej. z po. chodzenia środowiskowej: opiekun pracy doktorskiej .
Powszechny proces terminologizacji wyrazów potocznych, który można ) zaobserwować w rozwoju słownictwa polskiego drugiej połowy XIX w.\
' Sfejąl naturalnie i swojskie elementy leksykalne. Wyspecjalizowały tt« , przykład nazwy poczytalny, pewnik, grodź, równia, zawal, prątek, opona
i wiele innych.
Przymiotnik poczytalny znaczył pierwotnie odpowiedzialny za co*, np. Odkrywały się braki, za które pewnie i sam wódz był poniekąd poczytalny”. Ask. Poniat. 37. Dor.; proces jego stabilizacji w słownictwie prawniczym i psychiatrycznym przypada zapewne na początek wieku XX. Pewnik, dziś rodzimy odpowiednik aksjomatu, do końca XVIII w. był używany w ogólnym, nieterminologicznym znaczeniu 'pewność co do czego. przeświadczenie o czym' („Ja swój pewnik stwierdzam żwawie” Sko-top. 98)ł*, a przede wszystkim w funkcji przysłówkowej pewnikiem z pewnością'. Dowolne ogrodzenie mogło być nazwane grodzią; była to też nazwa miejsca ogrodzonego* („Łąki. grodź albo trawnik nad rzeką położymy”. Przędz. 78, L; „gródż dla kom" Lustracje województw. Sł. Sz.; Mączyński wymienia jako synonimy grodzi — zrąb, obrąb i ogrodzenie. 384 a. Sł. Sz. itp.). Dziś wyraz stanowi termin z zakresu budownictwa morskiego i oznacza przegrodę wodoszczelną.
Szczególnie bogatą skalą odcieni znaczeniowych charakteryzował się w XIX w. wyraz prątek, którego użycie ograniczyło się w naszych czasach do terminologii medycznej. Znaczył on mianowicie:
1) niewielki pręt drewmiany albo metalowy’, „Przez więzienia prątki wyglądać będziesz wiecznie w świat piękny, szeroki”. Dz. Lit. Lw\ 20. 1857;
2) pręt metalowy jako narzędzie dziewiarskie’; „Mężczyźni palą lulki, kobiety przy prątkach”. Mick. Tad. 171;
(HI
.n pręt metalowy jako składowa wagi; Języczek' (L);
4> pręt drewniany służący do podpierania kuj; laska* (L);
5) łodyga rośliny*; „Modre naparstnice na giętkich prątkach cUptące pięknym swym kwieciem**. Konopn. Now. IV 143* fi) pręcik kwiatowy"; „Żółty guzik z prątkami pyłkowymi”. Siero. L Dzieła I, 3. Dor.
Można też przypuszczać, to nadal były żywotne inne Jeszcze odcienie semantyczne tego wyrazu, np. sadzonka* (..Otóż to Jest ten Jesion, co go w małej prątce zaszczepił wdzięczny Dafni.-T. Zab. 11. 280. Zabł. L). Specjalizacja prątka sprawiła, że większość jego funkcji semantycznych przr-jnł inny. współpodstawowy rzeczownik dcminutywny: pręcik.
Typowe dziewiętnastowieczne znaczenie słowa róumia "równina, płaszczyzna’ (..Bezkresna równia *. Zap. G. Ptak I, 51; „Dalej świat się roz-lewoł w wielkie równie ozłocone słońcem”. Witkiew. S. Utwory 28. Dor.)
zachowało się dziś reliktowo w zwrocie stawiać co na równi z czym; poza tym wyraz ma charakter terminu fizycznego.
r
W II połowie XIX w. znaczną liczbę wyrazów potocznych zagarnęła \ i wyspecjalizowała semantycznie rozwijająca się terminologia lekarska. I Poza juz wspomnianym prątkiem funkcji terminów nabywają wyrazy zaćma, pok witanie 1#, zawal i wiele innych.
Zwężenie typowo dwudziestowieczne stanowi specjalizacja rzeczownika (i- *•••'.. .-a ."o wszyrtkoto, opint. a więc — )di p>
śze Linde — „okrycie, zasłonę, kortynę, obicie”; por. „W bieli ubrani ci. co z prawej strony; ci, co na lewo. w żałobne opony". Mick. Wiersze 349. ..Żyrandole obleczone oponami z białego płótna". Or/.eszk. Pam. III, 413. Dor.
Wypadek bardzo szczególnego i radykalnego zwężenia, które jednak nie miało charakteru terminologizacji, bo nastąpiło w sferze słownictwa ogolnego — stanowią dzieje wyrazów powyższy i poniższy. nntuja ich Lindę, można więc przypuszczać, że były w jego okresie mało upowszechnione :#. Pojawiają się za to częściej w tekstach dziewiętnastowiecznych
•• Charakterystyczno jest to. że w funkcji terminów specjalnych odżywa;* cr<- T ...........u»Ar.; „ win W wychodziły z obiegu lub przynajmniej 0717 ^ o
nym nacechowałto »mc***£££"* rzeczownika zaćma (Linde ozftaWa wyraz jako rzadki pmstarzalj » jx^e t3» jeden przykład: „W zaćmie nie wie. gdzie by gnał Zebr Ow Mk Taki**-inkwitać. pok witanie pojawia się w funkcji nieżerrninolog^czrsej cytat współczesny: ..W latach tysiąc dziewięćset trzy<“^S jida 24i.
wiedliwości społecznej szczególnie silnie pokwitało w sercach . Bogusz Jaaą m,
^•Słowa tc bvłv jednak w XVIII w. używane, o czym świadczy fragment d:da-»kali6w do „Henryka IV na Iowach", rkreilony
..Teatr reprezentuje góry skaliste okryte gęstą krze* mą Na jod. cj ł stoi domek Kokla".
69
Wyszukiwarka