P1070324

y-

& K

.    ___.. strukturalnego. mieszczą sic w J-go zakresie, sta_no.

:,ov, i od Jej    „,._nr odniianki. Jest przy tym możliwe dorażn.

'ego wyspcc* . _{<łotta do} nowcj grupy desj-gnatów. odpowiadaj,_coj sytuacyjne odm -    ^ informuje Jego budowa słowotwórcza. Wyr,*

własei«s«>om. o    _l(|n|lByln białego^-, tradycyjnie oznacza _Ra.

"X gatunek zając. Ort* człowieka _ albinosa^ ale mógłby też tunek grzs a    dotąd nazwy desygnaty. które by się wyróżnia.

Zatarcie wyrazistości strukturalnej wy razu zwykle do-ŁSŁTdTicgo ‘stabilizacji w jednym z dawnych ode,en. semantycz-u* możliwości zastosowań doraźnych, a wigę powodu, ^1=7,. _m. tylko rzeczywistego. tradycyjnego, ale i potencjalnego za-^ d.nc, n«wy A oto kilka przykładów zmian wywołanych zatrat,

przez w-eraz znaczenia strukturalnego.

\c~od miał w staropolszczYinie i okresie sredmopolskim żywe znaczę-

n„ strukturalne to. co naradzono (sporządzono)^- i odpowiednio do nie-— bardzo szeroki zakres znaczeniowy: mógł się odnosić do wszelkich wytworów rąk ludzkich, w szczególności zaś przyborów. narzędzi, ryn-sztu-iu itp Juz w połowie XV w wyraz Jest używany w znaczeniu ‘instrument muzyczne^- (SI. Stp ). Linde definiuje to hasło wyrażam, naczynia cerki sprzęty i przy Uczą przykłady: ..okręty i narzędy morskie" frzęd 1C3 narzędy do strzelby należące". Archel. 2. 12; ..Narządy konia W cnrchowego" Tr W słowniku Troca wyliczone są inne jeszcze przykłady zastosowań wyrazu, .narzędy młyńskie, łowcze, rzemieślnicze, kuchenne stołowe, wojskow,". ZaUrcie strukturalnej wyrazistości nazwy narząd, spowodowane wyjściem z obiegu podstawowego czasownika narządzać (w słowniku Lindego juz tylko wyjątkowo trafiają się osiemnastowieczne przykłady jego użycia! doprowadziło do jej stabilizacji w jednym, na poły tetwainoiogicznym użyciu 'organ ciała ludzkiego .

Równie szeroki i nie sprecyzowany zakres miał kiedyś synonim wyrazu narząd — rzeczownik naczynie. Występował on także w znaczeniu 'narzędzie* (..Dobremu rzemieślnikowi każde naczynie dobre ". Cn. Ad. 1<2. L), instrument muzyczny’ (..grać na muzyckim naczyniu . V*. Genes. 421, L), "bron’ Naczynia szturmowe Turkom pobrano *. Baz. Sk. 272, L), a także okręt, jednostka pływająca* („W 700 okrętów abo naczynia wodnego do Rzymu się brał**. Sk Dz 380). Te odcienie znaczeniowe nie były jeszcze całkowicie przestarzałe w XVIII, a nawet XIX w., skoro pisano o „naczyniach rzemieślniczych” :Mon. 1782 s. 303. Jezier. Wyb. 148, Dor.), o ..naczyniu szańcowym i amunicji” (Korzon Woj. II. 273); na plan pierwszy jednak wysunęła się w tym okresie niewątpliwie treść pojemnik , o szerszym nadal niż dziś zakresie, bo nazwa, ta można było np. określić fontannę (Mkk Son. 188, Dor.)

Analogiczne wzglądy — znaczne osłabienie żywotności podstawowego

czasownika — sprawiły, że zatarła się przejrzystość budowy rzeczownika riomioi, który jako podziel na formacja, o znaczeniu strukturalnym ‘to, co namiotano (narzucono) na wierzch’, mógł oznaczać zasłonę rozciągnięty nad łóżkiem ^ł. baldachim nad tronem lub pojazdem, wreszcie prowizoryczne, przenośne pomieszczenie ze skór lub tkaniny, Leksykalizacia ograniczyła /akr    *alme) grupy df-?ygnatów.^

Ó zerwaniu związku z wyrazem podstawowym, motywującym określone znaczenie strukturalne formacji pochodnej, decydują często czynniki fonetyczne: znaczny rozstęp między ich postaciami dźwiękowymi. Zatarły się dziś relacje strukturalne i semantyczne między wyrazami notecki i śiciaf. maić i mazać, wydma i wydąć, widny i widzieć, drób i drobny. Funkcje semantyczne przymiotnika świecki przejęła formacja światowy, on zaś sam utrzymał się tylko w wyspecjalizowanym odcieniu dawnej, ogólnej treści: ‘nie związany z rcligją, ze stanom duchownym’ (por. starsze użycie: ..O święta niewinności, milszaś ty mnie niż wszystkie świeckie osiadłości*’. Paszk. Dz. 106, L). Znacznemu zwężeniu uległa też treść pozostałych. wtórnie niepodzielnych wyrazów: maść zatraciła znaczenie barwa, kolor’²⁵, wydma przestała oznaczać dowolną wypukłość wywołaną wianiem wiatru (por. ,.I cóż dokazał kto. gdy Zefir wieje, pomyślnym wiatrom wydmy żaglów daje?" Mon. 71. 154. L). widny nie znaczy taki. którego się widzi, widoczny', jak jeszcze na początku XX w ..Widna z okna droga". Wolosz. Slow. 174; „Z wierzchołka wieży (...) widne są Karpaty". Zapał. Pam. 1. 16. Dor. Procesem bardzo starym jest zerwanie związku motywacyjnego między wyrazami drobić, drobny — i drób które pociągnęło za sobą stopniowe zwężanie się treści rzeczownika, najpierw do znaczenia 'zwierzęta drobne', np. małe rybki, narybek    na wiosnę

szczublęta. karpięta i wszelaki drób łowić”. Gost. Gosp. 100.    X

a także małe zwierzęta rogate, np. owce i kozy („I postawił Abrana siedmioro owiec z drobu". Budn. Bib Gen 29/2. Sł. Sz). wstępmc doodne-nia jeszcze bardzie] wyspecjalizowanego ptactwo domowe^ Ciekawe jednak, że aż do XIX w przetrwała tradycja Ogólniejszych użyć nika drób; Kraszewski pisze np. w Jednej ze swoich P⁰¹*^ " się koło nich gawiedzi jak mrowia; Niemców. Francuzów i swojskiego

drobiu”. (SW).

« Uz^Tto je,,

„Umieścił lotko «wt U) w środku »w*J »ypiauu »

kowy" Lam J. Rozmaił    _w.    ₃₁₃ Aksamit rożnej maść:' Go* Oot

» Szaty rozmaitej maści Warg. Wal. 3iJ.    gwarowym: -W innym

77. llTnane. le.zczc u Wy.pian*i**s ™Je pod £*££ ££££** rej*, kącie piec bielony, do ma<c» z izbąi • ^w■ • koma* szczegółową odmianką uj tre-towo w związku maść końska    ***" ^{X1X 1} ***

un było takie znaczenie kolornarc    '    dru£*rR£> z maści swego P«rtne-

rtdSfcfeSeLS przysług". «*«~    «

IM. bór.

73